Słownik etymologiczny języka polskiego/jutro
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
jutro, właściwie ‘rano’, jutrzenka, jutrznia (‘ranne nabożeństwo’, ‘matutina’), »gwiazda jutrzenna«, »obiaty jutrznej«, ‘sacrificii matutini’, biblja, gdzie stale jutro, z jutra (co u Leopolity już: »rano«, »zaranie«), np.: »wstaw z jutra«, «był z jutra rano wstał« (‘mature surrexit’), »było rano za jutra«, »aż do zajutrka« (»aż do zarania«, Leopolita), »od strzodze(!) jutrznej aż do nocy«, psałterz, »w skończaniu jutra i wieczoru«, psałterz puławski. Ale jak niem. Morgen przybiera jutro już w prasłowiańskiem i znaczenie ‘następnego dnia’: nazajutrz, jutrzejszy, i już w biblji znaczy za jutra i z jutra ‘jutro’ (‘cras’), »za jutra a pozajutrzu« (»jutro i pojutrze«, Leopolita), »za jutrzejszego dnia« (jutro, Leopol.); w dawnej polszczyźnie, jak w cerk., w liczbie mnogiej: »dał rok na jutrza nowego lata«, »dajał na jutrza kiedy mu woły pojął«. Dojutrek, dojutrkować, jutrać, ‘odkładać do jutra’. Przez cały 15. i 16. wiek przewijają się luźne postaci z s: »czasu justrzejszego«, justrzenka, jak i w cerk. za ustra, bułg. macedoń. zastra, ‘jutro’, — dowód, że prasłowiańska postać była *ustro, gdzie choć t trybem stałym słowiańskim dopiero wsunięte (z *us-ro), s mimo to wkońcu (ale już w dobie prasłowiańskiej) wytrącono. Prasłowo i w formie jutro; na Rusi zwykłym trybem utro (por. zawtrak, ‘śniadanie’). Jutrzyna w znaczeniu ‘morgu ziemi’ tłumaczy dosłownie niem. Morgen, u Mączyńskiego 1564 i i. Słowiańskie utro z ustro jest lit. auszra, ‘jutrzenka’, auszti, ‘dnieć’ (t. j. stare uścić się, p., ‘błyszczeć’), łotew. austrums, ‘wschód’, ind. (z inną samogłoską) usra-, ‘ranny’, usrā, ‘poranek’, uczczhati, awest. usaiti, ‘zajaśni’, grec. aurion, ‘jutro’, (ēōs z *āusōs (ind. z inną samogłoską uszās, awest. ūszā), łac. aurōra z *aurōsa, ‘jutrzenka’, niem. Ostern (z dawnego *austrōn), ‘wielkanoc’, nord. austr, ‘wschód’, niem. ōstar, ‘na wschód’ (łac. auster, o ‘wietrze południowym’); por. i wiosna. Narzeczowe witro (jak np. wieszczerzyca, ‘jaszczurka’), dziś tylko kaszubskie, niegdyś ogólne, por. nazwy miejscowe Witrogoszcz (obok Jutroszyn) w Poznańskiem, jeszcze w 15. wieku Jutrogoszczą zwane.
