Słownik etymologiczny języka polskiego/tuł
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
tuł, ‘sajdak’, w psałterzach i biblji, ale już Leopolita zastąpił go sajdakiem. Prasłowiańskie; znaczyło ‘pokrycie’, niby ‘schowek’, i stąd prasłow. czasownik tuliti, ‘chować’, cerk. zatuliti, ‘schować’, prituliti, ‘przysposobić’, bułg. zatulka, ‘zatyczka’, serb. tuljac, ‘puszka’, czes. stouliti, nasze tulić, stulić (»stul pysk«, ‘zamknij usta’), potulny i utulny (por. słowień. prituliti se, ‘przytulić się, uniżyć’), rus. tułka, ‘zatyczka’, wtulit’, ‘wstawić’, zatulit’, ‘schować’; u Żebrowskiego 1637 r.: »ściskała i tulczyła skarby«; »pies ogon pod się tuli«, częste u Reja, »kurczęta tulą się pod kwoką«; »przytulić do łona«, przytułek, przytulisko, otulać, zatulać, stulić. Stąd czeskie i nasze tuleja, tulejka, do nasadzania grotu na drzewce (mieszają nawet z tułem: »wyjmie strzałę z tuleje«!), utworzone przyrostkiem -ieja (jak wierzeja, koleja). Z tem tuł-, tulić, pomieszaliśmy od 16. wieku całkiem odmienne tolić, ‘uciszać’ (np. dziecię płaczące); pieśni 15. i 16. wieku wahają się między toleniem a tuleniem dzieciątka Jezusowego; tulić (żal, płacz). To drugie tol- (tul-) jest również prasłowiańskie; cerk. utoliti, utaljati, słowień. i serb. toliti děte (lub muku, ‘mękę’), utoliti, ‘uciszyć się’, także na Rusi; tel- niema, chyba por. lit. tylēti, aptilti, ‘zamilczeć’, tyłus, ‘milczący’. Nakoniec tulać, ‘kulać’ (np. piłkę), tulać się, ‘tarzać się’. Ale tułać się, tułak, tułacz, tułka, tuławy, tułaczka, o ‘wałęsających się’ i »biegunach«, tak samo czes. tulák, tulaczka, tulaceti se, wprost od dawnego tuł-, niby ‘wścibiać się’; tułacze, ‘moneta podła’.
