SJP:AKT
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik języka polskiego |
| Podtytuł | Przez M. Samuela Bogumiła Linde |
| Wydawca | Drukarnia XX. Piiarów |
| Data wyd. | 1807-1814 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Indeks stron | |
AKT, u. m. 1., czyn, uczynek, die That, die Handlung. Akt wspaniałego serca. L. Aktu = uczynkiem, in der That. (v. Aktu) 2. Akt = obchód uroczystości, das Begängniß. Przy akciech (aktach) weselnych. Otw. Ow. 38. Na tym wielkim akcie (dysputacyi Padniewskiego) było 15 Kardynałów, 3 Patryarchów. Warg. Wal. 306. Temu znaczéniu odpowiada zakończenie rzeczowników na: iny, n. p. chrzciny = akt chrztu; oględziny = akt oglądania; poślubiny = akt poślubienia. 3. Postępek, bieg, dalszy ciąg, der Fortgang, der Lauf, der Gang. Akt téy sprawy. L. 4., akt, główna część sztuki teatralnéy, der Act, Aufzug eines Schauspiels; Ross. дѣиствїе, дѣиство. Rzymianie dzielili dramata na 5 części aktami zwane, teraz bywaią dobre dramata, we trzech i w dwóch aktach. Gol. Wym. 422. W pięciu, nie więcéy nie mniéy aktach bydź zawarta rzecz ma. Kor. Hor. 11. (v. Scena). 5., Publiczne oświadczenie rzeczy iakowéy i pismo podobneż, eine öffentliche Verhandlung, Erklärung, un eine solche Schrift, eine Acte. Akt Konfederacyi oboyga narodów. Vol. L. 6., Theol. wyznanie pewnych zasad kościelnych, uroczyście lub téż tylko w myśli, eine Anerkennung der kirchlichen Satzungen, es möge geschen in Gedanken oder mit Worten. Każdy Chrześcianin powinien umiéć akty wiary, nadziei, miłości i skruchy. Katch. Miss. Akt przed S. Komumią. ib. 7., Akt wiary (Auto da fe), obrządek inkwizycyi Hiszpańskiéy przed exekucyą winowayców na śmierć osądzonych. Kras. Zb. 1, 54. ein Autodafe bey der Inquistition. - In plur. AKTA, ów. a. Xięgi dzieiów, monumenta, Geschichtsbücher, Denkbücher. Napisano w akciech (aktach) apostolskich. Sekl. 81. Apostelgeschichte. b. Xięgi publiczne, zapisy urzędowe, spisy kontraktów i t. d. Iex. Wyr.gechtliche Acten. Sor. 2. Hacti; Ross. повытье. §. Składy i zbiory papierów sądowych. Iex. Wry. Actensammlungen, Archive. Xięgi ziemskie, grodzkie, mieyskie. Ostr. Inw. Przeniesienie *akt (aktów) ienerału Kiiowskiego do Lwowa. Vol. L. 7. Akta własne, akta téy ziemi lub tego powiatu, gdzie dobra leża, o które się czyni. Ostr. Pr. C. 236. Akta wiczyste są to akta ziemskie i grodzkie, a nawet metryki oboyga narodoów. ib. 235. Do aktów podawać v. Aktykować, intabulować, oblatować. cf. Tabula. - AKTOR, a. m. ogólnie: działacz, czyniciel, czynnik, sprawca, der Handelnde. I.) Iur. oskarżyciel, pozywacz, powodca, powód, żałobnik, der Kläger, An kläger. Ten co oskara albo aktor. Herb. Stat. 208. Sine actore, alias bez powodu. Vol. L. 1, 12. Aktor albo powód iest osoba sprawę przed sąd wnosząca. Ostr. Pr. C. 2, 21. 2. Tetr. Aktor teatralny, komedyant, udawacz, gracz roli teatralnéy, der Acteur, Schauspieler, Komödiant, Ross. актеръ, лицедѣй, Ecc. лицеподходникъ; Boh. hracz; Vind. gledalishni, ozhitni jigrauz; Croat. glumach, peldokaznik; Dalm. glumacz, glumacz, prikazalacz). Aktorowie przedrzeźniaią udawaniem widok istotnie niegdyś przytrafiony, albo przytrafić się mogący. Iez. Wyr. Naypierwszymi u nas aktorami, byli żacy w szkołach, prawiąc swoie dyalogi. Dmoch. Szt. R. 47. Fig. Każdy człowiek na tym świecie iest obłudnik. Iez. Wyr. Swiat iest wielkie teatrum, a ludzie aktory. Kras. List. 1, 102. Wysmienity z niego aktor, bo głowa, oczyma, ięzykiem, nogami i ręką każde wytłumaczył słowo. Mon. 67, 723. (cf. giestykulacya.) - Fem. AKTORKA, i. We wszystkich powyższych znaczeniach, osobliwie zaś komedyantka, die Thäterinn, Klägerinn, Actrice, Schauspielerinn. Vind. ozhitna jigrauka, goderska, jigrauzhinja; Ross. актриса, комедїанка, позорица; Rag. prikazaosetina). Należy czy aktorowi, czy aktorce, przemienić się w osobę, którą udaie. Tea. 24, 80. Czrtr. AKTORSKI, a, ie, od aktora, do aktora należący, den Handelnden, den Kläger betreffend, Acteur-, Schauspieler-, komedyancki; Ross. лицедѣйный. AKTORSTWO, a. n. 1. prawo skarżenia, das Klagerecht. Aktorstwo czyli powodztwo kilku osobom służy, gdyinteres kilku. Ostr. Pr. C. 2, 21. 2. Stan, życie komedyanckie, der Schauspielerstand, das Schauspielerleben. Wszędzie straciwszy cbwycił się nakoniec aktorstwa. B. AKTOWY, a, e, do aktów należący, die Acten betreffend, Acten-. Pisarz aktowy. S. Grodz. 2, 218. AKTU, adv. właśnie teraz, w saméy rzeczy, gegenwärtig, wirklich, in der That. Przyczyny chorób wewnętrzne, nie czynią, ażeby ciało aktu chorowało, ale sposobią do chorowitości. Krup. 5, 2. *aktu = czynem, uczynkiem, mit der That. Choć nie zawsze aktu, to iest skutkiem samym dzieła odprawuią, iednak władzą zawsze mogą. Sak. Dusz. 7. AKTUALNY, a, e. obecny, rzeczywisty, od razu będący teraźny, wirklich, gegenärtig. (oppos. ewentualny, przypadkowy, wypadkowy, przygodny, przyszły). Czym się różni urzędnik aktualny od tytularnego? B. AKTUALNIE, adv. Tak iest aktualnie a nieinaczéy. B. AKTUALNOSC, v. rzeczywistość, istota. AKTYKOWAC, ał, uie, act. ipf. Zaaktykować perf. w Xięgi, w akta urzędowe wciągnąć, wpisać, den Acten beyfügen, in die Acten aufnehmen. Wolno w prawie naszém wszelkie pismo aktykować, co oznacz wciągnieni w akta podanego pisma. Ostr. Pr. C. 1,234. Przywiléy ten w grodziech nie ist aktykowany. Vol. L. 3, 172. Listy przypowiedne w grodzie aktykowane. ib. 366. Woiewodowie maią cenę rzeczom naznaczyć, i do akt aktykować. Gost. Gór. 76. (cf. Oblatować, intabulować).
