Strona:Józef Birkenmajer - O tytułach cesarza i króla.djvu/14: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
korekta bwd, int., lit., wikizacja |
|||
| Treść strony (podlegająca transkluzji): | Treść strony (podlegająca transkluzji): | ||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
zwłaszcza jako przekształcenie dawnego ξ = ''ks)''. W języku angielskim nadano temu tytułowi władców rosyjskich osobliwą pisownię ''czar'', odpowiadającą dość niespodzianej wymowie: ''zar;'' istnieje tu jednak i pisownia ''tzar'' wraz z wymową ''car;'' zanotuję tu też i inne transkrypcje angielskie: ''cesarewitch'' (czyt. ''sisariuicz) cesarevitch'' (czyt. ''sisarewicz)'', ''czarevitćh, ćzarewitch'', (czyt. ''zariwicz), tsarevitch, czarevna, czarina'' itd.<br> |
zwłaszcza jako przekształcenie dawnego ξ = ''ks)''. W języku angielskim nadano temu tytułowi władców rosyjskich osobliwą pisownię ''czar'', odpowiadającą dość niespodzianej wymowie: ''zar;'' istnieje tu jednak i pisownia ''tzar'' wraz z wymową ''car;'' zanotuję tu też i inne transkrypcje angielskie: ''cesarewitch'' (czyt. ''{{Korekta|sisariuicz)|sisariuicz),}} cesarevitch'' (czyt. ''sisarewicz)'', ''czarevitćh, ćzarewitch'', (czyt. ''zariwicz), tsarevitch, czarevna, czarina'' itd.<br> |
||
{{tab}}W polskim języku tytuł ''carь'' oddawano pierwotnie przez ''carz'' (tak jeszcze w wieku XVII, choć nie wszędzie); końcowe ''-rz'' było tu następstwem czy odpowiednikiem zmiękczonego ''-ŕ (-rь)''. Obok tego istniał wyraz zdrobniały ''carzyk'', używany bądź w ironicznym zastosowaniu do władcy moskiewskiego, bądź też na oznaczenie różnych pomniejszych władców wschodnich. Później utarła się forma ''car'', używana po dziś dzień przez Polaków. Prof. Brückner podaje dwojakie uzasadnienie tej zmiany: „czy wedle ruskiej wymowy, czy za przykładem ''ogar'' i ''ogarz'' i podobnych“. Sądzę, że raczej pierwsze przypuszczenie będzie trafne, oczywista rzecz, jeżeli uczynimy przy tym małe zastrzeżenie: że termin ‘wymowa ruska’ oznacza nie język rosyjski (gdzie do dnia dzisiejszego nie mówi |
{{tab}}W polskim języku tytuł ''carь'' oddawano pierwotnie przez ''carz'' (tak jeszcze w wieku XVII, choć nie wszędzie); końcowe ''-rz'' było tu następstwem czy odpowiednikiem zmiękczonego ''-ŕ (-rь)''. Obok tego istniał wyraz zdrobniały ''carzyk'', używany bądź w ironicznym zastosowaniu do władcy moskiewskiego, bądź też na oznaczenie różnych pomniejszych władców wschodnich. Później utarła się forma ''car'', używana po dziś dzień przez Polaków. Prof. Brückner podaje dwojakie uzasadnienie tej zmiany: „czy wedle ruskiej wymowy, czy za przykładem ''ogar'' i ''ogarz'' i podobnych“. Sądzę, że raczej pierwsze przypuszczenie będzie trafne, oczywista rzecz, jeżeli uczynimy przy tym małe zastrzeżenie: że termin ‘wymowa ruska’ oznacza nie język rosyjski (gdzie do dnia dzisiejszego nie mówi się ''car'', lecz ''car’)'', ale języki małoruski (ukraiński) i białoruski, gdzie zmiękczenie końcowego ''r’'' zanikło; dlatego, jak ''hospodar'', używany na oznaczenie władcy wołoskiego, tak i ''car'', tytuł władcy moskiewskiego, wskutek wpływu wspomnianych języków ma na końcu ''-r'' niezmiękczone.<br> |
||
{{tab}}W języku białoruskim proces dyspalatalizacji miękkiego ''-r’'' posunął się jeszcze dalej, mianowicie ''-r<sup>i</sup>a-, -r<sup>i</sup>e-, -r<sup>i</sup>u przeszło tu w ''-ra-'', ''-re-, -ru-''. Dlatego wolno nam przypuszczać, że osłuchany z mową białoruską Mickiewicz (który, mówiąc nawiasem, dał w ''Świtezi'' jeszcze jedną etymologię ludową, wyprowadzając nazwę rośliny wodnej ''car'' od „''cara'' z Rusi“), wymawiał i rosyjskie słowa potrosze na sposób białoruski, skoro w Ustępie ''Dziadów'' wkłada w usta nieprzytomnemu żołnierzowi rosyjskiemu taką deklinację: ''Car, cara, |
{{tab}}W języku białoruskim proces dyspalatalizacji miękkiego ''-r’'' posunął się jeszcze dalej, mianowicie ''-r<sup>i</sup>a-, -r<sup>i</sup>e-, -r<sup>i</sup>u-'' przeszło tu w ''-ra-'', ''-re-, -ru-''. Dlatego wolno nam przypuszczać, że osłuchany z mową białoruską Mickiewicz (który, mówiąc nawiasem, dał w [[Poezye Adama Mickiewicza/Switeź|''Świtezi'']] jeszcze jedną etymologię ludową, wyprowadzając nazwę rośliny wodnej ''car'' od „''cara'' z Rusi“), wymawiał i rosyjskie słowa potrosze na sposób białoruski, skoro w Ustępie [[Dziady (Mickiewicz)|''Dziadów'']] wkłada w usta nieprzytomnemu żołnierzowi rosyjskiemu taką deklinację: ''Car, cara, caru'' (coś mówił o ''carze'').<br> |
||
{{tab}}Gdy już się u nas zadomowiła forma ''car'', zaczęto od niej urabiać coraz to inne słowa. Więc ''carowa'' ‘żona cara’, ''carzątko'' ‘mały car’ (w znaczeniu ironicznym lub złośliwym), ''caryzm'', ''carski,'' a w końcu (za przykładem ''konsulatu, dyrektoriatu) carat''. Znane dzieło J. Kucharzewskiego nosi tytuł |
{{tab}}Gdy już się u nas zadomowiła forma ''car'', zaczęto od niej urabiać coraz to inne słowa. Więc ''carowa'' ‘żona cara’, ''carzątko'' ‘mały car’ (w znaczeniu ironicznym lub złośliwym), ''caryzm'', ''carski,'' a w końcu (za przykładem ''konsulatu, dyrektoriatu) carat''. Znane dzieło J. Kucharzewskiego nosi tytuł |
||