Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 601.jpeg: Różnice pomiędzy wersjami

<section begin="trzos"/>{{tab}}'''trzos,''' ‘skórzany pas podróżny’ (dla miedzi): »opasany sporym ''trzosem''«; powtarza się w tem samom znaczeniu tylko na Rusi: ''czerez'' i ''czeres''. Z tym ''trzosem'' pozostaje we związku ''trzosło'', ‘krój pługowy’: »oracz gada o pługu z ''trzosłem'', o lemieszu«, Rej; wyraz to prasłowiański: rus. ''czeresło'' ‘lemiesz’; u Serbów i&nbsp;i. oznacza ''czrěsło'' ‘odciętą korę’ (serb. ''czrijeslo'', ‘kora do »dębienia« skóry’, czes. ''trzislo'' u garbarza, słowień. ''czrēslati'', ‘łupić drzewo’, nasze dawne ''czyrzchlić'') i należy do pnia ''skert-'', p. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/kroć|kroć]]''. Dalej ''trzosła'', ‘lędźwie’, dziś zapomniane, w 15. i 16. wieku ogólne: »w ''strzosłach''« (15. wiek), »z ''trzósł''«, »przez ich ''trzosła''«, biblja; cerk. ''czrěsła'', ‘lędźwie’; rus. ''cz(e)resła'', ale ''czeresieł'' ‘trzos’; czes. ''(s)trzislo''. Pień *''skers-'', od którego i przyimek ''czrěs'' lub ''czrěz'' (p. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/skróś|skróś]]'') pochodzi; ''czrěs'' jest to, ‘co ''skróś'' opinam’ (‘pas’), lub ‘co przechodzi ''skróś'' ciała’ (słowień. ''czreslo'' znaczy ‘opony w orzechu włoskim’), lub ‘co kraje‘ (‘lemiesz’), i należy wkońcu do ''skert-'', ‘krajać’, p. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/kroć|kroć]]''. Tu zaliczę i ''trzustkę'' naszych anatomów, z ''trzósłka''.<section end="trzos"/>

<section begin="trzpiot"/>{{tab}}'''trzpiot,''' ''trzpiotać'', ''trzpiotać'', na ‘lekkoducha gadatliwego’ przeniesione od ''trzepania'' (por. ''trzepigroch'', Potocki), szczególniej od ''trzepotu'' ptaszego; p. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/trzepać|trzepać]]''; »ptak ''trzpiotnął''«, »ptaszę sobie po drzewach ''trzpiata''«, Rej; »rękawy około niego ''trzpiatają''«, Rej; »''trzpiotając'' skrzydełkami«, »przestań się ''trzpiotać'' między dziewczętami« (o babie). U innych Słowian zawsze tylko ''trepet-'', nie ''tr’pet-'' jak u nas.<section end="trzpiot"/>

<section begin="tu"/>{{tab}}'''tu,''' po narzeczach z dodatkami: ''tutok'', ''tukaj'', i&nbsp;t.&nbsp;d.; z tych jedyne ''tutaj'' z ''tuta'' w pisemny język zabrnęło, a stąd: ''tutejszy'', dawniej i ''tuteczny''; dalej ''tubylec''; prasłowiańskie; cerk. ''tu''; postaci jak ''tukaj'', ''tuka(na)'', ''tute'', małorus. ''tutka'', powtarzają się również; brak odpowiedników gdzie indziej (na Litwie np.). Jak u Czechów, tak i u nas: ''tudzież''; znaczyło dawniej ‘zaraz’, o czasie, albo ‘blisko’, o miejscu; dziś ''tuż'' miejsce jego zajęło; w biblji ''tudzież'' ‘tu’, ‘tam’ i ‘zaraz’, ''tuto'' ‘tutaj’; ''tuj'', ''tuj'', ‘omal’ (w dawnej komendzie wojskowej innego pochodzenia); ''tukać'', ''tuknąć'', ‘wołać: tu!’, »łowcy za wilkiem psom ''potukają''«, w Ezopie. P. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/ten|ten]]''.<section end="tu"/>

<section begin="tuk"/>{{tab}}'''tuk,''' ''tuczny'', ''tuczyć''; ''tuczen mużyk'', nazwa rośliny u Stanka 1472&nbsp;r., czechizm. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian, dla ‘tłuszczu, smalcu’; litew. ''taukaī'', ‘tuk’, ''taukinas'', ‘zatłuszczony’, ''tunku'', ''tukti'', ‘tłuścieć’, prus. ''taukis'', ‘smalc’; zestawiają z anglosas. ''theoh'', z czego (z innych narzeczy) i nasze ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/dych|dych]]'', ''dycha'' (p.). Urobione przyrostkiem ''-k'' (por. ''[[Słownik etymologiczny języka polskiego/znak|znak]]'') do ''ty-ć''. R.&nbsp;1607: »''tuczec'' albo łopatka« (u psów i koni).<section end="tuk"/>