u nas dwa ideały wznosiły się w kształcie jednego posągu, z dwóch najszlachetniejszych i najkosztowniejszych kruszców odlanego. Masy robocze wystawione zostały przez agitatorów, przez mówców, przez pisarzów socyalistycznych na ciężką próbę: wzmocnić w sobie pojęcia moralne, odrzucając jednocześnie wierzenia religijne. W nowonarodzonej szkole polskiej dążności pokrewne, choć w formie mniej ostrej, bo w formie problematu pedagogicznego do rozwiązania, szukają sobie drogi. Całe grono młodych nauczycieli pragnęłoby z religii uczynić przedmiot domowej i kościelnej, a nie szkolnej nauki, a wolne stąd godziny przeznaczyć na naukę cywilną o obowiązkach człowieka względem ludzkości, narodu i społeczeństwa.
∗
∗ ∗ |
Dotychczasowe metody życiowe zostały więc ostro zaatakowane z paru stron naraz.
Wielki problemat, niepokojący dotychczas u nas tylko jednostki, które głębiej myśl swoją wcisnęły w świat kultury nowoczesnej, obecnie stanął niejako na rynku.
Jeżeli ideał moralny nie znajdzie dość mocnego oparcia na fundamencie wierzeń religijnych, to na jakim go oprzeć gruncie?
Nie na politycznym. Nie na socyalnym. Nie na państwowym. Wola moich współobywateli może obowiązywać tylko ułamek mojej duszy. Może ona regulować moje czyny, aż do zrobienia mnie niewolnikiem. Ale nie sięgnie tam, gdzie między czynem a dążeniem, między aktem a uczuciem powstaje sprzeczność, gdzie serce pali się nienawiścią do tego co robią ręce, do tego nawet co mówią usta.
Społeczeństwo, państwo mogą jedynie stworzyć prawo a nie etykę.
A więc na jakim gruncie oprze się ideał moralny?
Na naukowym.
Przeciwko temu żadnego protestu z góry być nie może. Uczony poszukuje prawdy. Gdy ją znajdzie, to wszystko co jej przeczy jest tylko lichym śmieciem, czekającym na miotłę. Niech ją tylko znajdzie. Wtedy będzie ona obowiązywać człowieka aż do ostatniej, najgłębiej na dnie duszy jego siedzącej myśli. I na prawdzie można będzie oprzeć ideał moralny niby na zwale granitu. Pewno nawet ta prawda z tym ideałem zrośnie się i zidentyfikuje.
∗
∗ ∗ |
Czy możliwa jest etyka naukowa?
Wyjdźmy na świat szeroki.
