sama przez się uczuciem świętem, które sakramentu małżeństwa nietylko nie splami, lecz owszem jeszcze go zastrzeże od świętokradzkiego kłamu, zbyt pospolitego w małżeństwach, „rozumowych“.
Atoli szczere światło samowiedne nie zabłyśnie jednym razem. Do ślubów całkiem bezwszetecznych społeczeństwo nasze jeszcze nie dorosło i potrzebuje systematycznego wychowania, o ile możności przez odrodzenie moralne warstw przodujących.
∗ ∗
∗ |
Przyczyny istniejącej niemoralności są nader wielorakie; do głównych należą następujące: a) z jednej strony ślepe samolubstwo, z drugiej — niewolnicza podwładność; b) tu, brak ochoty, tam środków — wszędzie: niedostatek potrzebnej świadomości praktycznej do należytego sposobu życia i celowego wychowania nowych pokoleń; c) we wszystkich warstwach społeczeństwa mn. lub w. zamiłowanie w ostrych lub tępych napojach alkoholowych, rozpalających pokarmach i wszelkich szkodliwych używkach; d) powszechne rozprzężenie obyczajów i ogólne ubóstwo pod względem rozumnej a silnej woli do świecenia dobrym przykładem; e) niemniej ogólne zamglenie pojęć o celu życia, znaczeniu płciowości, związków małżeńskich, stosunkach społecznych itd. itd.
Dla skutecznego przeciwdziałania temu rozkładowi ludności, trzeba koniecznie wprowadzić w życie przedewszystkiem zasadę „Noblesse oblige“ — szlachectwo zobowiązuje (do szlachetności): im bardziej się znajduje w położeniu uprzywilejowanem, tem silniej powinno się przodować ku powszechnemu doskonaleniu. W tem więc główne kroki należą: A) do rządów, zgromadzeń prawodawczych i wszelkich władz ustanowionych; B) do stowarzyszeń, za-
