Strona:Abramowski-braterstwo-solidarnosc-wspoldzialanie.pdf/113

weszły także na drogę organizowania własnych przedsiębiorstw; oprócz licznych piekarni, urządzonych na wielką skalę, są tam dwie tkalnie bawełniane, jedna wełniana, 8 drukarni, 4 fabryki tytoniu i cygar, warsztaty koszykarskie i kamieniarskie, fabryka herbaty, 4 fabryki obuwia, fabryka szczotek, wyrobów metalowych, cykorii, 2 mleczarnie, jedna ferma rolna i inne.
 Przedsiębiorstwa kooperatywne, szczególnie angielskie, są to przeważnie wielkie fabryki, urządzone według wszelkich wymagań techniki nowożytnej; pod tym względem dorównują one najlepszym wzorom przemysłu kapitalistycznego; mają zaś nad nim tę wyższość i przewagę ekonomiczną, że nie boją się one konkurencji ani kryzysów; nie boją się dlatego, że właścicielami ich są zrzeszenia spożywców, które wytwarzają tylko dla siebie samych. Przedsiębiorstwom kapitalistycznym grozi z tej strony poważne niebezpieczeństwo. Te 228 milionów franków, które przedstawiają roczną wartość produkcji kooperatyw angielskich, są to kapitały odebrane fabrykantom; dwa miliony rodzin angielskich, które zaopatrują się w magazynach kooperatywnych, są to klienci straceni dla rynku kapitalistycznego; z każdym zaś nowym stowarzyszeniem spożywczym i z każdą nową fabryką kooperatywną zwęża się pole działania i rozwoju dla przemysłu kapitalistycznego; a tej groźnej nawały organizacji ludowej, która stopniowo i wytrwale usuwa mu grunt pod nogami, nie może on niczym odeprzeć, jest wobec niej bezsilny.

3. WARUNKI PRACY W ZAKŁADACH KOOPERATYWNYCH

 Higiena fabryk kooperatywnych w porównaniu z prywatnymi daje się ocenić szczególnie na przykładzie piekarni, najwięcej zaniedbanej pod tym względem gałęzi przemysłu. W Anglii pomimo istnienia od dawna całego szeregu praw nakazujących władzom policyjnym pilnowanie w piekarniach warunków higienicznych, czystości, przewietrzania itd., stan ich bywa po większej części opłakany i rzeczywistość zupełnie nie odpowiada przepisom. Natomiast piekarnie kooperatywne, taka np. piekarnia w Woolwich lub w Glasgow, uważane być mogą za wzór higieny fabrycznej; są to zakłady wielkie mechaniczne: więk-