społeczeństwem a uprzywilejowaną warstwą urzędników zajmie miejsce dawnych podziałów klasowych i która, co więcej, nie będzie mogła utrzymać się bez skrajnie despotycznych i policyjnych form rządzenia”[1]. I znów widzimy, że myśliciel ów antycypował kluczowe wady „realnych socjalizmów” zanim jeszcze one powstały.
Te aspekty doktryny Abramowskiego zawarte zostały w pracach Zagadnienia socjalizmu (1899), Etyka a rewolucja (1900) i Socjalizm a państwo (Przyczynek do krytyki współczesnego socjalizmu) (1904). Nas szczególnie interesuje ta ostatnia, bowiem stanowi właściwy wstęp do opowiedzenia się autora po stronie spółdzielczości jako optymalnej ekonomicznie formy gospodarowania oraz po stronie ruchu kooperatywnego jako siły tworzącej pod względem etyki i stosunków społecznych nowy, lepszy świat. Socjalizm a państwo różni się od poprzednich prac z owego okresu tym, że Abramowski mocno akcentuje w niej konkretne formy działań prowadzących do takiego ideału. Otóż stwierdza, iż do wytyczonego celu przybliża rozwój niezależnych, demokratycznych inicjatyw społecznych — stowarzyszeń, związków zawodowych, kas samopomocy i innych form współdziałania. A przede wszystkim — spółdzielni (najważniejsze są zaś kooperatywy spożywcze, o czym jeszcze wspomnimy), które oprócz waloru oddolnej wspólnej pracy mają jeszcze te zalety, że bazują na etosie przeciwnym „wartościom”, które propaguje kapitalizm, a także tworzą materialne zręby ustroju, w którym prywatna własność środków produkcji i eskalacja indywidualnego zysku stracą na znaczeniu. Właśnie głównie ze względów światopoglądowo-etycznych — nie zaś ekonomicznych! — taka forma gospodarowania ma zasadnicze znaczenie. „Koncepcja rewolucji moralnej wiązała się u Abramowskiego ściśle z ideą kooperatyzmu. Kooperatywy miały być ogniskami nowej moralności, przygotowującymi ludzi »o rozwiniętym sumieniu«, zdolnych do usunięcia trapiących społeczeństwo plag kapitalizmu” — stwierdza Ruta Światło[2].
