państwowej”[1]. I wreszcie pisana niemal na łożu śmierci Metafizyka doświadczalna, której cały rozdział VII, zatytułowany Życiowa etyka przyjaźni, poświęcony jest idée fixe Abramowskiego — rewolucji moralnej, która poprzez kooperatywy i Związki Przyjaźni przyniesie triumf braterstwa. „[...] powstawać będzie ów wymarzony w odwiecznych snach geniuszów ludzkości świat nowy, przystosowany do człowieka wolnego i zdrowego, świat zgodny z ideałem przyjaźni, wspólności i swobody bezwzględnej [...] nadejdzie oczekiwany przez całe tysiąclecia moment [...] urzeczywistnienia się Królestwa Bożego. Do nas należy rozpoczęcie tego momentu; stanie się jego pierwszymi twórcami w dzisiejszym dniu dziejów ludzkości”[2].
Przez niemal całe dorosłe życie zmagał się z gruźlicą, która to choroba przedwcześnie zabrała jego siostrę. Wielokrotne kuracje chwilowo pomagały, jednak postęp choroby był nieubłagany. Do końca swych dni był aktywny społecznie i naukowo, nierzadko za cenę dalszego pogarszania stanu zdrowia. Prowadził wykłady, pisał teksty, zabierał głos w sprawach publicznych. Jak wspominała Nela Samotyhowa, „W czasach wojny, gdy we wszystkich spotęgował się niepomiernie instynkt samozachowawczy, gdy wyjałowieni i zeschnięci duchowo, oszczędnie zamykali się w sobie, by przetrwać — on rozrzucał siebie i gorzał jakimś ogniem natchnionej życzliwości dla świata [...]”[3].
Zmarł 21 czerwca 1918 r. w wieku zaledwie 50 lat. Pośmiertnie w roku 1930 został odznaczony Krzyżem Niepodległości.
Maria Dąbrowska pisała: „[...] nie dzieje się w Polsce naprawdę nic wielkiego, mądrego i dobrego, co by nie było przesiąknięte świadomie
- ↑ E. Abramowski, Związek Rycerzy Polski, w: tegoż, Pisma. Pierwsze..., op. cit., tom I, s. 405.
- ↑ E. Abramowski, Metafizyka doświadczalna, w: tegoż, Metafizyka doświadczalna i inne pisma, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 598.
- ↑ Nela Samotyhowa, Edward Abramowski i jego poglądy na znaczenie dobra i piękna w przebudowie świata. Odczyt wygłoszony dn. 20 listopada 1928 r. w Kamienicy Ks. Mazowieckich na wieczorze poświęconym pamięci Edwarda Abramowskiego, Wydawnictwo Towarzystwa Kultury Etycznej im. Edwarda Abramowskiego, Warszawa 1931, s. 9.
