Strona:Adam Fischer - Ossolineum.djvu/10

rakowski, biskup przemyski, usiłował dźwignąć bibliotekę w Przemyślu, Józef Stanisław Sapieha, sufragan wileński, przekazał swój zbiór dyecezyalnemu seminaryum. Konarski i inni Pijarzy wpływali na wzrost bibliotek. Radliński u Miechowitów, Śliwicki u Misyonarzy, Królikowski u Dominikanów — dawali piękne przykłady gromadzenia bibliotek. Zakony sprowadzały z zagranicy dzieła wielkie i poważne, pisały porządne katalogi, a zbiory ich dochodziły nieraz do 10.000 ksiąg. Do tworzenia i ulepszania domowych bibliotek dawał dzielny przykład sam król Stanisław August, którego księgozbiór zawierał 20.000 dzieł wielce cennych i umiejętnie dobranych. Równie starannie była tworzona książnica Joachima Chreptowicza. Szczególnie jednak obudził zajęcie się bibliotekami i umiłowanie ksiąg Józef Andrzej Załuski. Dzieje biblioteki Załuskich można uważać za znamienny przykład tej dziwnej siły naszego społeczeństwa, co w chwilach największej niemocy umie się podnieść i wytężoną pracą wyrównać nawet wiekowe zaniedbanie. Dzieło Załuskiego w dziejach kultury ludzkiej jest zjawiskiem prawie bezprzykładnem. Jeden człowiek prywatny zdołał dokonać tego, na co w znacznie dogodniejszych warunkach składała się zwykle ofiarność kilku pokoleń lub hojność szeregu panujących; w ciągu trzydziestu lat zgromadził księgozbiór o 300.000 tomów i dziesiątkach tysięcy rękopisów i rycin, przez co dorównał trzem największym wówczas bibliotekom w Europie, a mianowicie: cesarskiej w Wiedniu, bawarskiej w Monachium i angielskiej w Londynie. Załuski nie był jednak tylko zbieraczem, polującym na osobliwości drukarskie, ale poważnym uczonym, który uzupełniał umiejętnie wszystkie działy piśmiennictwa, a w zebraniu wielkiej biblioteki widział środek do podniesienia wiedzy i oświaty narodowej. Twórca jej chciał, aby była do użytku publicznego, i w roku 1747 ukazało się zawiadomienie, że książnica fundacyi JMci referendarza koronnego dwa razy w tydzień, we wtorki i czwartki, będzie regularnie otwarta dla każdego, kto przyjść raczy.