Ustanowienie Komisyi Edukacyjnej, doszłej na wniosek Joachima Chreptowicza, podkomorzego lit. w r. 1775, było może najdonioślejszym dla narodu naszego czynem działalności społecznej, zaszłym w ciągu całego wieku XVIII. Wspaniała ta instytucya, uposażona hojnie majątkiem pojezuickim, pomimo drapiestwa T. Massalskiego, A. Ponińskiego, W. Gurowskiego, Młodziejowskiego i innych zawsze jeszcze bardzo znacznym, i popierana gorliwie przez mężów najświatlejszych w narodzie, przez cały czas istnienia swego składała nieustannie dowody liczne dbałości pieczołowitej o rozwój nauki, tak potrzebnej krajowi, w którym szkolnictwo średnie wprawdzie już nieco wcześniej przez S. Konarskiego, Pijara, znacznie podźwigniętem zostało, ale w którym szkoły najwyższe z imienia tylko, rzec-by można, istniały. Tak świetna niegdyś w wiekach XV i XVI wszechnica krakowska, przedstawiała obraz najsmutniejszy rozprzężenia. zaniedbania i ogłupienia, o które wszelkie dobre chęci jednostek, chcących stan taki naprawić, rozbijały się zupełnie, albo zaledwie czasami drobne zmiany na lepsze zaprowadzić zdołały. Komisya Edukacyjna, rozumiejąc dokładnie wielka ważność tej głowy wszystkich szkół krajowych, postanowiła, nie szczędząc wysiłków, przywrócić jej przynależne, dawne znaczenie. Do spełnienia niełatwego zadania tego powołano światłego i energicznego ks. H. Kołłątaja, który też nie zawiódł pokładanej w nim nadziei i z chlubą dla siebie a z pożytkiem wielkim dla narodu reformę tę w r. 1780 przeprowadził. dobierając sobie do tego, jako wytrawny znawca ludzi, pomocników godnych siebie, tym samym, co i on, du-
