Innem jeszcze i daleko większém udręczeniem były dlań wieści o tém, że przez wioskę, jakto już przewidział, codzień przechodzą, żołnierze pojedyńczo, lub po kilku razem, zdążając za wojskiem, od którego pozostali w tyle; stąd więc ustawiczna obawa ujrzenia jednego z nich, a nawet całéj ich bandy przede drzwiami plebanii, które najpierwéj i najstaranniéj kazał naprawić i zamykał na klucze i rygle: ale, dzięki Bogu, żołnierze nie przyszli ani teraz, ani późniéj. Jednak nim miał czas całkowicie ochłonąć z téj trwogi, już dlań nowa, stokroć silniejsza nastała.
Tu wszakże, pożegnamy już naszego biednego proboszcza: chodzi teraz bowiem o coś więcéj, niż o jego osobisty przestrach, niż o klęskę jakiéjś jednéj miejscowości, niż o nieszczęście przemijające.
Obawy trybunału zdrowia co do zaniesienia morowego powietrza na medyolańską ziemię przez bandy niemieckie sprawdziły się najzupełniéj: jak wiadomo, rzeczywiście z niemi wkroczyło, a nadto, jak również wiadomo, nie poprzestając na téj jednéj prowincyi znaczną część Włoch ogarnęło i wyludniło. Wątek naszéj opowieści doprowadza nas w tém miejscu do skreślenia głównych wypadków téj klęski: w Medyolańskiem tylko, ma się rozumiéć, a raczéj prawie wyłącznie w samym Medyolanie; bo o stolicy, niemal jedynie mówią pamiętniki z tamtych czasów, co zresztą, dla dobrych i dla złych powodów, dzieje się mniéj więcéj zawsze i wszędzie. Mówiąc szczerze, w tym opisie, do którego przystępujemy, nie mamy jedynie na celu przedstawienia smutnych okoliczności, w których odnajdziemy wkrótce znane nam osoby, lecz nadto, zapomocą szkicu o ile możności ścisłego i dokładnego, zapoznanie naszych czytelników z jedną chwilą w dziejach ojczystych, która jest bardziej słynną niż znaną.
Wśród licznych pamiętników i sprawozdań z owych czasów, nie znajdziemy ani jednego, któreby samo przez się mogło dać jakieś nieco jaśniejsze i nieco porządniejsze, że tak powiem, pojęcie o straszliwéj klęsce; ale nie znajdujemy również ani jednego, któreby nam w utworzeniu sobie takowego dopomódz nie zdołało. W każdém z tych sprawozdań, nie wyjmując sprawozdania Ripamon-
