Strona:Alexis de Tocqueville - Dawne rządy i rewolucya.djvu/8

trudności dostrzeże czytelnik między Francyą za czasów dawnej monarchii a Rosyą obecną, niewykluczając wybitnych różnic, nasuwają szereg doniosłych wywodów i ostrzeżeń każdemu, kto umie myśleć. Z drugiej strony, nie mniej pouczającem będzie dla czytelnika Polaka porównanie Francyi przedrewolucyjnej z Polską przed konstytucyą 3 maja. Materyały do nakreślenia sobie obrazu syntetycznego społeczeństwa naszego przed sejmem wielkim daje sześciotomowe dzieło T. Korzona „Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta”. Czytelnik, który będzie je studyował z myślami wytkniętemi przez Toqueville’a, dostrzeże z łatwością głębokie przeciwieństwo warunków, w których odbyła się rewolucya francuska 1789 r., a nasza rewolucya 3 maja 1791 r., i potrafi sam wysnuć stąd następstwa co do wewnętrznej żywotności każdej z tych reform i co do warunków zewnętrznych, które w większym, lub mniejszym stopniu udaremniły obie.
 Myśli Toqueville’a stały się nicią przewodnią dla całego szeregu następujących po nim badaczy rewolucyi francuskiej. Wśród wielu innych, dzieło Taine’a można uważać za barwne uzupełnienie ścisłego i abstrakcyjnego szkicu Toqueville’a. Czytelnik tego szkicu nie powinien pominąć przynajmniej pierwszego tomu dzieła Taine’a, który posiadamy w przekładzie p. t. „Francya przed rewolucyą”, a w którym znajdzie barwny obraz społeczeństwa francuskiego przed rewolucyą, napisany z wielkim talentem literackim i znakomicie uzupełniający dzieło obecne.
 Postawieni w alternatywie, bądź zmniejszenia objętości oryginału, bądź wyrzeczenia się przekładu, uczyniliśmy pierwsze według przyjętej przez nas metody: z poszanowaniem dla stylu i języka