Strona:Artur Schopenhauer - O wolności ludzkiej woli.djvu/128

czynowości [395] w ogóle, w szczególności zaś motywacji i towarzyszącej im może konieczności. Bo jest ona, — (a wszyscy ludzie posiadają tylko taką), — rzeczą zbyt prostą i ograniczoną, by mogła zabierać głos w takich sprawach. Pojęcia te czerpiemy raczej z czystego rozumu, skierowanego na zewnątrz, i można je rozważać dopiero przed forum reflektującego rozumu. Natomiast owa samowiedza, naturalna, prosta, ba, nawet naiwna, nie może nawet zrozumieć tego pytania, nie mówiąc już, nań odpowiedzieć. — Niech każdy we własnem wnętrzu dobrze posłucha, co ona orzeka o aktach woli, a gdy uwolni jej orzeczenie od wszystkiego, co w niem obce i nieistotne, i wyłuska z niego tylko najistotniejszą treść, przekona się, że brzmi ono mniej więcej tak: „Ja mogę chcieć, a gdy będę chiał wykonać jakąś czynność, to ruchome członki mojego ciała wykonają ją natychmiast, gdy tylko zechcę, całkiem nieochybnie.“ Znaczy to w krótkości: „Mogę robić co chcę.“ I nic ponad to nie powie orzeczenie bezpośredniej samowiedzy, choćbyśmy je rozstrząsali ze wszystkich stron, stawiając pytanie w jak najrozmaitszej formie. Orzeczenie jej odnosi się więc zawsze do możności czynienia zgodnie z wolą: i oto mamy właśnie owo pojęcie wolności empiryczne, pierwotne i popularne, któreśmy ustalili zaraz na początku. Zgodnie z niem znaczy „wolny“ „zgodny z wolą.“ Tę wolność samowiedza bezwarunkowo orzeknie, ale nie o nią pytaliśmy się. Samowiedza orzeka wolność czynienia, — przyjąwszy jednak chcenie — a my pytaliśmy się właśnie o wolność chcenia. Badania nasze szukają mianowicie stosunku chcenia samego do pobudki: a o tem nic nie mówi owo orzeczenie „mogę robić, co chcę.“ Zależność naszego czynienia, t. zn. naszych czynności cielesnych, od naszej woli, zależność, którą samowiedza w samej rzeczy orzeka, jest czemś zupełnie innem, niż niezależność naszych aktów woli od warunków zewnętrznych, niezależność, któraby wprawdzie stanowiła wolność woli, o której jednak samowiedza nic nie może powiedzieć bo wychodzi ona poza zakres