Strona:Artur Schopenhauer - O wolności ludzkiej woli.djvu/136

stancya, do której udaliśmy się po odpowiedź na postawione nam pytanie, okazała się zatem niepowołaną: ba, nawet wcale nie można się do niej zwracać z tem pytaniem, w jego prawdziwem znaczeniu, ponieważ go ona nie rozumie.
 54) Odpowiedź, którą samowiedza — na postawione jej zapytanie — wydała, streszczę teraz pokrótce jeszcze raz, wyrażając ją w formie krótszej i łatwiejszej. Samowiedza każdego człowieka orzeka całkiem wyraźnie, że może on czynić, co chce. Ponieważ jednak jest rzeczą możliwą pomyśleć sobie, że on chce czynności zupełnie sobie przeciwnych, więc wynika z tego bez wątpienia, że może on także wykonać czynności przeciwne sobie, jeżeli chce. Rozum niewykształcony następnie pojmuje to przewrotnie w tem znaczeniu, że może on, w danym wypadku, także chcieć rzeczy przeciwnych sobie, i nazywa to wolnością woli. Tymczasem powyższe orzeczenie bynajmniej nie powiada tego, jakoby on, w danym wypadku, mógł także chcieć rzeczy przeciwnych sobie. Zawiera ono tylko to, że z dwóch czynności przeciwnych sobie może on wykonać jedną, jeżeli chce jednej, a tak samo drugą, jeżeli chce drugiej; ale, czy w danym wypadku może chcieć zarówno jednej, jak i drugiej, to pozostaje nadal nierozstrzygnięte jest przedmiotem głębszego badania, niż to, któreby tylko sama samowiedza mogła rozstrzygnąć. Najkrótsza, choć scholastyczna formułka określiłaby ten wynik tak: „Orzeczenie samowiedzy dotyczy woli tylko „a parte post,“ natomiast pytanie o wolności „a parte ante.“ — A więc owo, niedające się zaprzeczyć, orzeczenie samowiedzy: „mogę czynić, co chcę,“ nie zawiera nic i nic zgoła nie rozstrzyga o wolności woli. Ta wolność polegałaby więc na tem, że nie zewnętrzne warunki, w których się ten oto człowiek tutaj znajduje, powodowałyby z koniecznością każdorazowy akt woli nawet w poszczególnym indywidualnym wypadku, a więc przy danym indywidualnym charakterze, — lecz, że ten akt woli mógłby teraz wypaść tak, ale także i inaczej. Samowiedza jednak nie mówi o tem ani sło-