Strona:Artur Schopenhauer - O wolności ludzkiej woli.djvu/143

żymy wnet, że istnieje między nimi kilka głównych różnic silnie zarysowanych, według których też już dawno je sklasyfikowano. Zauważymy mianowicie, że są to przedmioty częściowo nieorganiczne, t. zn. nieżywe, częściowo organiczne, t. zn. żywe, że te ostatnie znowu są po części roślinami, po części zwierzętami. Przekonamy się, że zwierzęta znowu, chociaż podobne do siebie co do istoty swojej i odpowiadające swojemu pojęciu, mimo to tworzą szereg przeróżnych i coraz doskonalszych ustopniowań, przechodzących nieznacznie — począwszy od tych zwierząt, które jeszcze blizko pokrewne roślinie niełatwo się dają od niej odróżnić, aż w górę: — do najdoskonalszych, które najzupełniej odpowiadają pojęciu zwierzęcia: na szczycie tego szeregu widzimy człowieka, — siebie samych.
 61) Ale nie dajmy się owej rozmaitości [408] wprowadzić w błąd i przypatrzmy się teraz wszystkim tym istotom razem, tylko jako objektywnym, realnym przedmiotom doświadczenia, i zgodnie z tem przystąpmy do zastosowania naszego prawa przyczynowości, ustalonego „a priori“ dla możliwości wszelkiego doświadczenia. Stosując je do zmian, zachodzących ewentualnie w takich istotach, przekonamy się, że wprawdzie doświadczenie daje wszędzie wyniki zgodne z tem prawem, pewnem „a priori,“ że jednakowoż wielkiej różności, która zachodzi w istocie wszystkich owych przedmiotów doświadczenia, — a na którą zwróciłem uwagę, — odpowiadają także stosowne odmiany sposobu, w jaki przyczynowość swego prawa na nich dochodzi. Ściślej: stosownie do trojakiej różnicy pomiędzy ciałami nieorganicznemi, roślinami i zwierzętami, występuje przyczynowość, która kieruje wszystkiemi ich zmianami, również w trzech formach, mianowicie: jako przyczyna, w najściślejszem tego słowa znaczeniu, albo jako podnieta, albo jako motywacya — co bynajmniej nie uszczupla jej ważności apriorycznej, ani też tem samem konieczności następstwa, przez nią ustanowionej.
 62) Dzięki przyczynie, w najciaśniejszem tego słowa znaczeniu, następują wszystkie mechaniczne,