Strona:Artur Schopenhauer - O wolności ludzkiej woli.djvu/145

 63) Drugim rodzajem przyczyn jest podnieta, t. zn. taka przyczyna, która po pierwsze, sama nie doznaje żadnego przeciwdziałania, stojącego w stosunku do jej działania, i — po drugie, — taka, której intenzywność zgoła nie jest równomierną w stosunku do intenzywności skutku. Wskutek tego nie można tu ani mierzyć, ani też naprzód oznaczać stopnia skutku według stopnia przyczyny; raczej może mały przyrost podniety spowodować bardzo wielki przyrost skutku, albo też odwrotnie może zupełnie znieść skutek poprzedni, a nawet sprowadzić wprost przeciwny. N. p. jest znaną rzeczą, że ciepło lub wapno dodane do ziemi może doprowadzić rośliny do niezwykle szybkiego rośnięcia, dzięki temu, że te przyczyny działają jako podniety na siłę życia roślin; lecz, gdy się przytem przekroczy, choćby o niewiele, stosowny stopień podniety, — to skutkiem będzie śmierć rośliny, zamiast wzmocnienia i przyspieszenia jej życia. Tak samo możemy, za pomocą wina lub opium, znacznie spotęgować naprężenie naszych sił duchowych, gdy jednak przekroczymy należytą miarę podniety, to skutek będzie wprost przeciwny. — Ten rodzaj przyczyn, a więc podniety, powoduje wszystkie zmiany organizmów, [410] jako takich. Wszelkie zmiany i wszelki rozwój roślin, oraz wszystkie te zmiany lub funkcye ciał zwierzęcych, które są jedynie organiczne i wegetatywne, następują wskutek podniet. W ten sposób działają na nie: światło, ciepło, powietrze, pożywienie, wszelkie zioła, każde dotknięcie, zapłodnienie i t. d. — Podczas gdy życie zwierząt posiada przy tem jeszcze całkiem inną dziedzinę, o której zaraz będę mówił, to przeciwnie ma się rzecz z roślinami, które całe swoje życie pędzą wyłącznie dzięki działaniu podniet. Cała ich asymilacya, rośnięcie i to, że koroną dążą ku światłu, a korzeniami szukają najlepszej ziemi, ich zapłodnienie, kiełkowanie i t. d. są zmianami wskutek podniet. Niektóre nieliczne gatunki posiadają, prócz tego, jeszcze osobliwie szybki ruch, który następuje również tylko wskutek podniet. Z powodu niego nazywa się je także