czył jej wyrazu najbardziej znanego, ale, od mniej więcej stu lat, szuka się go daremnie w pismach Buridana, istniejących jeszcze. Ja sam posiadam wydanie jego „Sophismatów,“ drukowane widocznie jeszcze w piętnastem stuleciu, bez miejsca, gdzie, bez roku, w którym wyszło, i bez liczby stronic, gdzie szukałem go często, ale daremnie, pomimo, że prawie na każdej stronicy znajdują się tam osły, jako przykłady. Bayle,[1] którego artykuł „Buridan“ stanowi podstawę wszystkiego, co od tego czasu pisano o tem, twierdzi bardzo nieniesłusznie, że wiemy tylko o tym jednym sofizmacie[2] Buridana, ponieważ posiadam całą książkę ni 4-to[3] jego sofizmatów. Bayle zajął się tą sprawą tak szczegółowo, że powinien był także wiedzieć, iż ów przykład, który się stał niejako symbolem lub wzorem[4] tej wielkiej prawdy, bronionej tu przezemnie, jest o wiele starszy od Buridana. Ale tego też nikt, jak się zdaje, odtąd nie zauważył. Znajduje się on u Dantego, który skupił w sobie całą wiedzę swoich czasów, który żył przed Buridanem i nie mówi o osłach, lecz o ludziach, rozpoczynając czwartą księgę swojego „Paradiso“ następującemi słowami:
„Intra duo cibi, distanti e moventi
D’un modo, prima si morria di fame,
Che liber’ uomo l’un recasse a’denti.“[6]
89) Ba, już Arystoteles podaje ów przykład: „De coelo,“ II., 13. Znajdujemy go w następujących słowach: „και ο λογος του πεινωντος και διψωντος σφοδρα μεν, ομοιως δε, και των εδωδιμων [439] και ποτων ισον απεχοντος, και γαρ τουτον ηρεμειν αναγκαιον“ (item ea, quae de sitiente vehementer esurienteque dicuntur, cum aeque ab his, quae eduntur atque bibuntur, distat: quiescat enim necesse est.)[7] Buridan, który z tych
- ↑ Bayle Piotr, filozof francuzki, ur. 1647 um. 1706. Jego specyalnością była walka przeciwko religii, opartej na rozsądku; wykazując, że jej dogmaty są niedorzeczne, bo przeciwne rozsądkowi, uznawał religię tylko jako objawienie, stojące w całkowitej sprzeczności z wiedzą filozoficzną. Zaś filozoficzne dowody istnienia Boga i nieśmiertelności duszy nie mają według niego żadnej wagi. — Zwraca się przeciw Leibnitzowi i jego „Teodyceji.“ Jego pisma zwracają się nie tylko przeciw teoretycznym twierdzeniom pozytywnej religii, lecz także przeciw deizmowi. Dzieło główne: „Dictionnaire historique et. critique,“ (2 tomy, 1696).
- ↑ Arystoteles odróżnia dwie klasy sofizmatów (σοφισματα), czyli błędnych wniosków: do pierwszej należą n. p. takie, które powstają przez błędne łączenie lub dzielenie słów (διαιρεσις), przez zły akcent (προσφδια) i t. p. Do drugiej takie, które nie polegają na właściwościach mowy, n. p. „petitio principii“ (por. przyp. 84). — Zob. n. p. II. str. 39 (Zur Logik und Dialektik).
- ↑ W oryginale „Quartant“.
- ↑ W oryginale „Typus“: z greckiego τυπος — forma, obraz, zarys, wzór. — Cuvier, na którego się Schopenhauer nieraz powołuje, rozumie przez typ organiczny ideę gatunku.
- ↑ „Człowiek, stojąc między dwoma potrawami jednakowo oddalonemi i w jednakowy sposób poruszanemi, umarłby wpierw z głodu, niżby, posiadając bezwzględną wolność, jedną z nich wziął do ust.“ (Zdanie to przytoczył Schopenhauer już w „Woli w przyrodzie.“ Zob. III. str. 277.)
- ↑ Inter duos cibos aeque remotos unoque modo motos constitutus, homo prius fame periret, quam ut, absoluta libertate usus, unum eorum dentibus admoveret.[5]
- ↑ „....a również to, co mówią o człowieku bardzo spragnionym i głodnym, gdy jednakowo jest oddalony od potraw i napojów — mianowicie, że musi umrzeć.“
