103) Ale już czwarta księga Makabeuszów w Septuagincie (u Lutra jej brakuje,) jest poniekąd rozprawą o wolności woli; o tyle przynajmniej, że stawia sobie za zadanie przeprowadzenie dowodu, iż rozsądek (λογισμος) posiada siłę przezwyciężania wszelkich namiętności i afektów: dowodu dostarczają tu żydowscy męczennicy w drugiej księdze.
104) O ile mi wiadomo, to najdawniejsze wyraźne poznanie naszego zagadnienia występuje u Klemensa Alexandrinusa,[1] który powiada (Strom. I., § 17): „ουτε δε οι επαινοι, ουτε οι ψογοι, ουθ’ αι τιμαι, ουθ’αι κολασεις, δικαιαι, μη της ψυχης εχουσης την εξουσιαν της ορμης και αφορμης, [445] αλλ’ακουσίου της κακιας ουσης“ (nec laudes, nec vituperationes, nec honores, nec supplicia justa sunt, si anima non habeat liberam potestatem et appetendi et abstinendi, sed sit vitium involuntarium): następuje zdanie, odnoszące się do poprzednich wywodów, a potem: ίν’ οτι μαλιστα ο θεος μεν ημιν κακιας αναιτιος (ut vel maxime quidem Deus nobis non sit causa vitii.)[2] Ten dodatek jest wysoce uwagi godny, bo wykazuje, w jakiem znaczeniu Kościół natychmiast pojął to zagadnienie, i jak zaraz z góry je rozstrzygnął zgodnie ze swojemi sprawami. — Prawie 200 lat później znajdujemy teoryę wolności woli, już szczegółowo rozwiniętą, u Nemezyusza[3] w jego dziele „De natura hominis,“ Rozdz. 35 przy końcu, i Rozdz. 39 — 41. Utożsamia on tu wolność woli z samowolą lub zapadnięciem wyboru, pomijając wszystko inne, dowodzi jej zatem i broni z zapałem. Ale w każdym razie przyczynia się i to już do wyjaśnienia sprawy.[4]
105) Lecz dopiero u Ojca Kościoła Augustyna znajdujemy całkowicie rozwiniętą świadomość naszego zagadnienia, oraz wszystkiego, co do niego należy. Dlatego wchodzi on tu w rachubę, pomimo że był raczej teologiem, niż filozofem. Ale natychmiast zauważymy, że owo zagadnienie wprawia go w widoczne zakłopotanie, w niepewność i chwiej-
- ↑ Klemens Alexandrinus. Umarł około r. 211. Jeden z gnostyków (γνωσις: poznanie, wiedza). — Gnostycy pragnęli z tej γνωσις uczynić podstawę i zasadę wiary (πιστις). Na tych pojęciowych podwalinach budowali Klemens i Origines system chrześciańskiej dogmatyki.
- ↑ „Ani pochwały, ani przygany, ani honory, ani kary nie są słuszne, jeśli dusza nie posiada wolnej władzy pożądania lub wyrzekania się czegoś, lecz jest winą mimowolną“.... „Żeby Bóg zwłaszcza nie był nam sprawcą zła.“
- ↑ Nemezyusz, biskup z Emezy, jeden z przedstawicieli patrystyki po-augustynowskiej.
- ↑ W oryginale: Ventilation.
