intained very strenuously the doctrine of liberty, and did not at all yield to the arguments then proposed to me.“[1]
133) Trzecim wielkim mężem, któremu poszło tak samo, jest Voltaire.[2] Donosi nam o tem z właściwą sobie uprzejmością i prostotą. W swojem „Traité de métaphysique, chap. V.“ bronił mianowicie tak zwanej wolności woli szczegółowo i żarliwie. Ale w swojej książce „Le philosophe ignorant,“ napisanej więcej, niż w czterdzieści lat później, głosi niezłomną konieczność aktów woli, w rozdziale 13, który kończy w następujący sposób: „Archimède est également nécessité de rester dans sa chambre, quand on l’y enferme, et quand il est si fortement occupé d’un problème, qu’il ne reçoit pas l’idee de sortir:
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.“[3]
134) „L’ignorant qui pense ainsi n’a pas toujours pensé de même, mais il est enfin contraint de se rendre.“[4] [460] W następującej księdze: „Le principe d’action,“ chap. 13, mówi: „Une boule, qui en pousse une autre, un chien de chasse, qui court nécessairement et volontairement après un cerf, ce cerf, qui franchit un fossé immense avec non moins de nécessité et de volonté: tout cela n’est pas plus invinciblement déterminé que nous le sommes à tout ce que nous fesons.“[5]
- ↑ „Ale nie było rzeczą łatwą nawrócić mnie do teoryi konieczności. Tak samo, jak D-r Hartley sam, pożegnałem się z moją wolnością dopiero po długiej opornej walce: w licznych listach, które swojego czasu pisałem o tym przedmiocie, broniłem bardzo gorliwie teoryi wolności i bynajmniej nie ustępowałem przed dowodami, jakie mi przeciwstawiano.“
- ↑ Zob. przyp. 41).
- ↑ „Archimedes jest w równej mierze zmuszony do pozostania w pokoju, gdy się go tam zamknie, jak wówczas, gdy jest tak bardzo zajęty jakiemś zagadnieniem, że mu nie przychodzi na myśl, by wyjść:
Chętnego prowadzą losy, niechętnego ciągną.“ - ↑ „Nieświadomy, który tak myśli, nie myślał zawsze tak samo, lecz w końcu jest zmuszony ustąpić.“
- ↑ „Kula, która wprawia w ruch drugą kulę, pies myśliwski, który z koniecznością i chętnie goni za jeleniem, ten jeleń, który przeskakuje przez głęboki rów z niemniejszą koniecznością i wolą, wszystko to jest tak samo nieodparcie spowodowane, jak my we wszystkiem, co czynimy.“
to tylko złudzeniem: jeżeli dokładnie siebie zbada i uwzględni wszystkie warunki, to przekona się z łatwością, że nie mógł inaczej postąpić, niż tak jak postąpił, gdy wewnętrzny nastrój jest ten sam, jeżeli się tak samo zapatruje na rzeczy, jak wówczas i jeżeli wykluczy wszystkie inne zapatrywania, do których odtąd doszedł, dzięki rozwadze.“ — Str. 287. „Krótko a węzłowato, niema tu innego wyboru, niż wybór między teoryą konieczności, albo bezwzględną niedorzecznością.“
