Strona:Artur Schopenhauer - O wolności ludzkiej woli.djvu/226

Ta strona została przepisana.

wiamy ją na działanie kilku odczynników, by się przekonać, z którym z nich wykaże najsilniejsze powinowactwo: gdy się okaże, po dokonanem doświadczeniu, że wskutek przypadkowej przeszkody jeden z odczynników zupełnie nie mógł działać, wówczas doświadczenie nie ma znaczenia.

170) Wolność intelektualna, którą dotychczas rozważaliśmy jako zupełnie zniesioną, może być także tylko uszczuplona lub zniesiona częściowo. Dzieje się to szczególnie wskutek afektu i upicia. Afektem[1] jest pobudzenie woli nagłe i gwałtowne, spowodowane przedstawieniem, które się wdziera z zewnątrz i staje się pobudką tak żywą, że zasłania wszystkie inne przedstawienia, jakieby mogły mu przeciwdziałać jako pobudki przeciwne, i że nie dopuszcza ich wyraźnie do świadomości. A podczas gdy owo pierwsze przedstawienie jest czemś obecnem w wyobrażeniu, mają te inne przedstawienia najczęściej charakter tylko abstrakcyjny, są tylko myślami i niejako nie przychodzą w tym wypadku do głosu, nie posiadają zatem tego, co się po angielsku nazywa „fair play:“[2] czyn już nastąpił, zanim mogły mu przeciwdziałać.[3] Jest to tak, jak gdy w pojedynku jeden z przeciwników wystrzeli zanim padł rozkaz. A więc i tutaj odpowiedzialność, zarówno prawna jak i moralna, jest — zależnie od rodzaju okoliczności mniej lub więcej — jednakowoż zawsze częściowo zniesiona. Zabójstwo, popełnione zupełnie porywczo, bez najmniejszego zastanowienia, w gniewie gwałtownym i nagłym, nazywają w Anglii „manslaughter“[4] i karają zań lekko, a czasem nawet zupełnie nie. — Stan upicia wyrabia skłonność do afektów, [480] gdyż wzmaga żywość wyobrażeń konkretnych, natomiast osłabia myślenie „in abstracto,“ a zarazem potęguje jeszcze energię woli. Odpowiedzialność za samo upicie zastępuje tutaj miejsce odpowiedzialności za czyny: dlatego też nie uniewinnia ono prawnie, pomimo, że wolność intelektualna jest tutaj częściowo zniesiona.

  1. Zob. przyp. 60) II, 2, i Św. j. w. i p. roz. 47, str. 698. Tom II-gi.
  2. „przejrzystą grą.“
  3. W oryginale: kontragiren.
  4. „Niezamierzone (mimowolne) zabójstwo.“