metafizyki.[1] Tak więc stawia Schopenhauer określenie religijnego postępowania bez religii, bez wiary w Boga.[2] Pesymizm religii chrześciańskiej, prowadzący do konieczności odkupienia, uszlachetniająca siła cierpienia, odwrócenie się od pokus świata, — wszystko to odnajdujemy w etyce Schopenhauera, który chwali nawet zwolennika Hegla — Strauss’a — dlatego tylko, że ten wykazał asketycznego ducha Nowego Testamentu.
Filozofia Schopenhauera, a z nią i jego etyka wywarła na współczesne i późniejsze życie umysłowe Europy[3] niemały wpływ. Przyczynili się do tego i „apostołowie,“[4] t. zn. ludzie, którzy nie spodziewając się już niczego po sobie samych, oczekują z utęsknieniem na zjawienie się geniusza, by pośpiesznie pisać o nim monografie i studya, i przynajmniej w ten sposób stać się głośnymi i uzyskać miejsce w literaturze i „spisach imion,“ — w czem nie można im zresztą odmówić zasługi, gdy owe monografie są dobre: gdyż przyczyniają się do rozpowszechniania dobrych myśli; — przyczynił się do tego także t. zw. duch czasu, który z przyczyn historyczno-politycznych usposobił ludzkość pesymistyczniej;[5] wreszcie przyczyniły się do tego wszystkie owe warunki, które sprawiają, że ludzie muszą wpierw dojrzeć, by przyjąć jakąś filozofię, bo, nie dojrzawszy, nie mogą jej zrozumieć, wskutek czego pozostaje ona bezprzedmiotową. Wszak powiedzieliśmy,[6] że
- ↑ Volkelt, l. c. str. 313, 320, 324, 325. Windelband, l. c. 364. Paulsen, l. c. str. 65 i 66, gdzie podkreśla zasługę Schopenhauera, który wykazał, że zaprzeczenie woli jest poglądem na świat, tkwiącym już oddawna w ludziach, i przyczynił się do historycznego jego zrozumienia.
- ↑ Windelband l. c. str. 364, który widzi w tem paradoksalność.
- ↑ Por. Wstęp, str. 35. uw. 5).
- ↑ K. Fischer i Lange: (Gesch. d. Materialismus II. str. 2), zbyt wiele przypisują tej okoliczności.
- ↑ Por. K. Fischer: Geschichte der neueren Philosophie. Bd. IX („Schopenhauer“) str. 8.
- ↑ Zob. uwaga 1).
