Suntne quaerenda in explicatione ideæ moralitatis quæ conscientia immediate contineatur? aut in alio cognoscendi principio?“[1] To ostatnie zdanie pytające wskazuje najwyraźniej na to, że pytanie dotyczy w ogóle racyi etyki. Na domiar dodam jeszcze wyjaśniające omówienie pytania. Wstęp wychodzi z dwóch zupełnie empirycznych uwag: „istnieje,“ mówi on, „faktycznie nauka o moralności, a również faktem jest, że w życiu rzeczywistem uwidoczniały się moralne pojęcia; mianowicie: po części dzięki temu, żeśmy sami [352.] w naszem sumieniu byli moralnymi sędziami naszych uczynków, po części dzięki temu, żeśmy oceniali uczynki innych pod względem moralnym. Podobnie posiadają powszechną wartość rozmaite moralne pojęcia, jak np. obowiązek, poczytywanie i tp. A zatem ujawnia się w tem wszystkiem przecież pierwotna idea moralności, zasadnicza myśl o jakiemś moralnem prawie. Jednakowoż konieczność tego prawa stanowi jego właściwość, a nie jest tylko logiczną, t. zn. jest taką, że nie można jej udowodnić zgodnie z samem tylko prawem sprzeczności, na podstawie uczynków, które mamy ocenić lub maksym, na których się one opierają. Z tego pierwotnego moralnego pojęcia wyszły następnie wszystkie inne główne pojęcia moralne i są od niego zawisłe, a więc i nieodłączne. — A teraz na czem też to wszystko polega? — oto byłby ważny przedmiot badania. — Dlatego więc stawia Akademia następujące zadanie: mamy szukać („quærenda sunt“) źródła, t. zn. początku etyki, jej podstawy. Gdzie mamy jej szukać? t. zn. gdzie ją można znaleźć? Czy może w idei moralności, która jest nam wrodzoną, i tkwi w świadomości lub sumieniu? Natenczas należałoby tę ideę tylko rozebrać (explicandis), wraz z pojęciami, które od niej zależą. Albo może należy jej szukać gdzieś indziej? t. zn. może źródłem etyki jest jakaś zupełnie inna racya naszych obowiązków, niż ta, którą właśnie zaproponowano i jako przykład podano?“ — Tak brzmi treść wstępu i pytania, oddana bardziej szczegółowo i wyraźniej, ale wiernie i dokładnie.
- ↑ „gdzież należy szukać źródła i podstawy filozofii etycznej? Czy może należy ich szukać w rozwinięciu idei moralności, zawartej bezpośrednio w świadomości? czy też w innej jakiejś racyi?“
