Strona:August Forel - Hypnotyzm.djvu/13

pożądany skutek nawet po dość znacznym przeciągu czasu.
 Co się zaś tyczy owych nadzmysłowych faktów, o których donoszą niektórzy ekperymentatorowie, jak np. jasnowidzenie, działanie lekarstw w zamkniętych flaszeczkach, bezpośrednie przenoszenie się myśli (sugestya myślowa i t. p.), to fakty te są bardzo wątpliwe, nie zostały bowiem dotychczas z naukową ścisłością stwierdzone, ani w zadawalniający sposób wyjaśnione. W tych niezwykle rzadkich wypadkach somnambulizmu, gdzie podobne doświadczenia udać się miały, brakowało bezwątpienia ścisłej naukowej kontroli, któraby uniemożebniła działanie bezwiednej sugestyi — i w istocie tam, gdzie kontrolę taką stosowano, eksperymentatorów spotykało zawsze jak najzupełniejsze fiasko. Jak dotąd, kwestyę całą należy uważać za otwartą i kwalifikującą się do ponownego zbadania, gdyś śród uczonych, którzy fakty powyższe przyznają, znajdujemy wiele osobistości poważnych i wiarogodnych.
 Teorye i pojęcia. Pojęcie, jakie sobie o hypnotyzmie wytwarzamy, zależy w zupełności od poglądów teoretycznych, jakie do tej kwestyi stosujemy. Jeżeli odrzucimy cały balast niedorzeczności przesądnych mniemań, wypowiedzianych dotąd na temat omawianych przez nas zjawisk, to w rezultacie pozostaną trzy odmienne, zasadniczo różniące się od siebie teorye lub objaśnienia.
 I. Zewnętrzny, niewidzialny czynnik (jakieś „fluidum“, jak dawniej nazywano i jak dzisiaj jeszcze laicy nazywają — jakaś nieznana dotąd siła przyrodzona, jakbyśmy się w duchu nowożytnej nauki wyrazili) przenika do ciała, głównie do systematu nerwowego,