Strona:Biblioteka Warszawska 1860 tom 3.pdf/7

na drodze nauki i rozumu siłami, które dawniej rozproszone w naturze bez żadnego pożytku spoczywały w uśpieniu. Poezyą, ów nektar dni sielankowych, usunąwszy powoli z codziennego życia, przeniósł do ksiąg drukowanych ozdobnemi inicyalami na gładkim welinowym papierze. Jaskrawą fantazyą zastąpił bezbarwnym, a bodaj czyli nie brudnym realizmem. Analiza chemiczna, rozkład pierwiastków na atomy jest dzisiaj na porządku dziennym u wszystkich i wszędzie, i ona to ma dopiéro wprowadzić ludzkość w ów raj utracony na ziemi.
 Dlatego obecnie i nauki poważne jak historya, chcąc nie chcąc wnijść na tę samą drogę musiału, uledz potrzebie i prądowi wieku swojego. Dzisiejszy historyk i badacz, tak jak anatom lub chemik, nie może już dawać wiary na słowo tylko wypowiedziane uprzednio. Ale badania swoje starać się musi rozbierać z całą ścisłością, choćby mu nawet przyszło niemiłosiernie rozedrzéć nie jednę tkankę ze złotych nitek podań wiekowych usnutą.
 Prąd więc ten analityczny naszéj epoki porywając coraz silniej badania historyczne odległéj starożytności w swoje ramiona, zaostrzył wzrok ich badawczy, aby nim, jakby okiem przedpotopowego Ichtiozaura, historya zdołała wzrok swój zapuścić w najgłębsze szczeliny starożytności, i tym sposobem aby odgadła dzieje i ducha wieków, dotąd osłonięte dla nas mgłą tajemnicy. Poznanie zaś dokładnie starych zabytków i pomników jakiegobądź rodzaju, kształtu, a nawet materyału, które ubiegłe wieku ochroniły w swojém zniszczeniu aż do dni naszych, jest bezwątpienia najdzielniejszą pomocą do osiągnienia takiej dążności, do wtajemniczenia się w dzieje i ducha ludów, co te zabytki zostawiły dla nas w puściznie. I tu archeologia nieocenione oddaje historyi usługi.
 Dzięki niespracowanéj wytrwałości różnych uczonych na téj drodze archeologicznych poszukiwań, nie jeden zabytek lub pomnik stał się dla nas tak jasnym, jakbyśmy sami do utworzenia go własnéj niegdyś przykładali ręki. Zabytki starej Grecyi i owego Rzymu, pana jarzmiącego świat starożytny, stały się dla naszych czasów najdokładniéj znajome. Indya otwarła już dla wiedzy