Strona:Björnstjerne Björnson - Tomasz Rendalen.djvu/140

 W czasach ostatnich — podjął po pauzie — podniesiono naukę historji i literatury do wyżyn tych nauk, które urabiają charakter. Można im będzie to przyznać, o ile lepiej, niż dotąd, w niedalekiej przyszłości dostosowane zostaną do potrzeb szkolnych.
 Nie przeczę, że przykłady szlachetności i podniosłych myśli oddziaływają korzystnie, że dziecko winno poznać tok życia ludzkości i jej wybitnych przedstawicieli. Ale to, czego się dowiaduje o innych, nie może być dla dziecka osobiście najważniejszą rzeczą.
 Zebrani nadstawili uszu. Dokądże zmierzał? Wszyscy odczuli, że teraz musi rzec decydujące słowa.
 Pochylił się nad katedrą i powiedział wolno i dobitnie:
 — Najważniejszem dla człowieka jest, by się nauczył czuwać nad sobą i pilnować siebie samego, na każdym kroku! Te słowa Herberta Spencera staną się niedługo programem całego świata.
 Zanim nie zrealizuje słów tych szkoła w całej pełni, wszystkie inne gałęzie wiedzy nie uzyskają należytego miejsca w planie wychowania.
 Nauczyć się czuwać nad sobą i nad dziećmi, to rzecz pod względem moralnym najważniejsza.
 Jeśli we wczesnej młodości dowiem się, z jakich organów składa się moje ciało, oraz co mu wychodzi na korzyść, a co szkodzi (i to nietylko mnie, ale i tym, którym mam dać życie), to wiedza owa jest nietylko moim najwierniejszym stróżem, ale wytwarza we mnie zarazem skłonność do posłuchu temu, co mi objawia. Świadomość spraw natury budzi w najwyższym stopniu poczucie odpowiedzialności. Ale świadomość ta nie może przyjść za późno.