Opowieść wypadków, które pogrążyły Campanellę w rozpaczliwe położenie, opiera się jedynie na świadectwie historyka Neapolu Pietro Gianone. Miał on ją skreślić podług aktów procesu Campanelli i jego spólników, które przechowały się w neapolitańskiem archiwum. Późniejszy wszakże biograf naszego poety i filozofa neapolitańczyk, Michele Baldachini,[1] nie znalazł tych aktów, pomimo najskrzętniejszego poszukiwania. O samym wypadku spółcześni zamilczają, i tylko gdzieniegdzie (npd. u Tobijasza Adamusa i Gabryjela Naudé, — przyjaciół Tomasza Campanelli,) — napotykamy pobieżną wzmiankę świadczącą, że istotnie spisek nie był wytworem późniejszej wyobraźni.
Sieć spisku ogarnęła klasztory i zamki. Najczynniejszemi byli mnisi, którzy zawsze odznaczali się we Włoszech patryjotyzmem. Tak, w 1529. roku zapisali świetnie swe nazwiska zakonnicy florenccy w obronie miasta ojczystego, przeciwko wojskom cesarskim, a zwłaszcza Benedykt Foiano, Zacharijasz Fivizzano i Bartolomensz Faenza. Do spisku uknutego przez Campanellę w Kalabryi należało przeszło 300 mnichów: dominikanów, franciszkanów i augustyjanów. Rozeszli się po kraju, przygotowując lud do powstania, wybuch którego naznaczono na miesiąc sierpień 1599. r. Sprzysiężeni rachowali też na pomoc dowódcy armii morskiej wezyra Assan-Cicala kalabryjczyka sturczonego, który młodzieńcem jeszcze uciekł z ojczyzny, ocalając się od prześladowania hiszpańskiego. Duszą i głową spisku był Tomasz Campanella. Jeden z jego prz jaciół dominikanin, Dyonizyjusz Pontio de Nicastro, osiadłszy w Catanzaro, gorliwie zajmował się szerzeniem ducha powstańczego. Ze spólników Campanelli wypada jeszcze wymienić znakomitego Antoniego Serrę z Cosenzy, jednego z pierwszych twórców nauki ekonomicznej. Głównym celem powstania miało być wyzwolenie się z pod jarzma hiszpańskiego, dalszym zaś celem reforma społeczna. Jakiego to rodzaju miała być ta reforma, niepodobna dzisiaj powiedzieć; że marzono wszakże o odmianie społecznej, to wnosić można z kilku wzmianek o tem współczesnych i z kilku wyrażeń, jakie się wyrwały z głębi serca Campanelli w chwili natchnienia poetycznego.
Zanim jednak zdołał dojrzeć spisek, zdrada wykryła go wrogom. Naówczas wicekrólem w Neapolu był hrabia de Lemos. Dowie. dziawszy się o grożącem niebezpieczeństwie, wysłał natychmiast do
- ↑ Vita e Filosofia di Tomaso Campanella. 2 Vol. Napoli. 1840. i 1843.
