kże dodać, że rzeczpospolita utopijska używa najemnego wojska tylko poza granicami państwa i pod żadnym względem nie pozwala je wprowadzać do wnętrza własnego kraju.[1]
W rzeczypospolitej utopijskiej tylko w razie najazdu nieprzyjacielskiego każdy obowiązany jest do służby w szeregach wojskowych, do prowadzenia zaś wojny poza granicami państwa wojsko tworzy się z ochotników, i nikogo nie wolno przymuszać do brania udziału w wyprawach odległych. Wyspiarze walczą z wielkiem męstwem, do czego przyczynia się pewność o los swojej rodziny i dzielne wychowanie.
W bitwie utopijczykowie uderzają na nieprzyjaciela, stopniowo rozwijając swe siły. Mają osobny oddział, który poświęciwszy już siebie na śmierć, usiłuje bądźcobądź dostać w swe ręce dowódcę wrogów mniejsza o to, żywego czy zabitego. Utopijczykowie starają się mniej zabijać, ale więcej brać niewolnika. W przedstawieniu sposobu wojowania zadziwia nas w autorze, który nie był wojskowym, zrozumienie znaczenia wielkiego rezerwy i fortyfikacyj polowych. Znaczenie rezerwy dopiero podniósł właściwie Napoleon I. i przekonał, że użyte należycie prawie zawsze stanowią o zwycięstwie.[2] Co się zaś tyczy robót ziemnych, to można powiedzieć, ze dopiero ostatnia wojna francusko-niemiecka (1870-1871) wykazała ich ogromną doniosłość.
Wyśpiarze sumiennie dotrzymują zawieszenia broni; podczas walki pól nie pustoszą, miasta oszczędzają, z bezbronnemi obcho-
- ↑ Robert Mohl w Encyklopedyi umiejętności politycznych (przekład Ant. Białeckiego. T. II. Warszawa. 1865), rozważając rozmaite sposoby tworzenia armij, w ten sposób mówi o najmowaniu obcego wojska. „Najmując obce wojska, oszczędza się własnemu krajowi stratę czasu i pracy w pokoju a ludzi w wojnie; doświadczenie przekonało także, iż umiejętnie tylko postępując, można mieć doskonałe wojsko i z pomocą tego systemu; ale kosztuje ono zawsze wiele, bo za hojną tylko zapłatą służbę zwykle chce przyjąć; zdarzają się także wypadki wiarołomotwa i niedbałości; wreszcie najemnicy służyć są gotowi za podporę wszelkiej tyranii lub naruszeniu ustaw zasadniczych. Słusznie więc lubiące swobodę narody nie chcą mieć najmowanych obcych wojsk; wyłączne posługiwanie się niemi jest w każdym razie ryzykownem; uciekanie się zaś do tego środka dowodzi zawsze głębokiej chorowitości państwa lub systemu rządowego.“ Str. 330 i 331.
- ↑ Rocquantcourt, który w teoryi swej jest napoleonistą, stanowczo twierdzi, że rezerwy stanowią o zwycięstwie, i jenerał umiejący je w swoim czasie użyć t. j. wprowadzić je do akcyi dopiero przy końcu, najniezawodniej otrzyma zwycięstwo. Cours élémentaire d’art et d’histoire militaires. Paris 1838. T. III. Str. 108.
