Strona:Bronisław Malinowski - Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego.pdf/96

które w jakikolwiek sposób symbolizują cel naszego gniewu. Taki wybór nie jest jednak bynajmniej z początku czysto racyonalny, nie jest on wynikiem samej refleksyi, ale jest także dyktowany afektem. Refleksya dopiero potem przyczynia się do rozwoju takich czynników, do sformułowania teoretycznej zawartości stanu emocyonalnego i do postawienia jej na pierwszy plan. W ten sposób powstają dogmaty magiczne i religijne, mające zakrój reguł empirycznych i wyników spekulacyi. Tylko że spekulacya ta nie odnosi się do obserwacyi i doświadczeń, zaczerpniętych z zewnątrz, lecz do pewnych form doświadczenia subjektywnego; i nie kieruje się danemi logiki, ale swoistemi kategoryami myślenia mistycznego.
 Te ogólne uwagi o rytualizacyi reakcyi elementarnych, nasunęły się nam przy analizie rytuałów czarnej magii, które odpowiadają afektom gniewu i nienawiści i połączonej z nimi potrzebie zemsty. Analiza rytuałów, odpowiadających afektowi strachu, jest znacznie mniej prosta. Wpływ strachu na powstanie religii jest bowiem stanowczo szerszy i bardziej zasadniczy, niż wpływ innych afektów. Ale z tego właśnie powodu trudno odnaleść specyalną klasę rytuałów religijnych, odpowiadających temu afektowi, tak jak czarna magia odpowiada nienawiści i chęci zemsty.
 Ze strachu powstały, rzec można, wszystkie ciemne, ponure i straszne strony religii; demony i potwory w wiarach niższych, nasze piekło, potępienie i dyabły; pojęcie o mściwości a przynajmniej o sprawiedliwości bóstw, a także przenikająca wszystkie religie wiara w duchy i strachy, w potęgi ciemności kryjące się wszędzie, gdzie panuje ciemność, samotność i opuszczenie, a zwłaszcza tam, gdzie śmierć w jakiejkolwiek formie pozostawiła swe ślady. Okoliczność, że strach w swych rozmaitych przejawach jest najtrudniejszy do zupełnego opanowania, tłómaczy nam