Strona:Cesarz Juljan Apostata i jego satyra Symposion.djvu/11

Ojcowie Kościoła, jak Cyryl z Aleksandrji, Sokrates, ś-ty Augustyn, historyk Sozomenos.
 Przeciwieństwo dwóch obozów ciągnie się przez wieki: jedni pisarze zaczynali od Juljana nowy okres dziejów, inni mazali jego nazwisko w inskrypcjach. Ostatni górę wzięli: Juljan przeszedł do legend, romansów i dramatów średniowiecznych, a później jezuickich jako stworzenie potworne. W epoce Odrodzenia zaczęto się nim znowu więcej zajmować i z większym spokojem jego działalność oceniać; także niektórzy katoliccy pisarze przyznawali Juljanowi pewne zalety. Następnie zaczęto wydawać pisma cesarza-filozofa. Korzystali z nich w XVIII wieku, w t. zw. epoce oświecenia, wolnomyśliciele, aby z nich czerpać materjał przeciw Kościołowi katolickiemu. Marquis d’Argens i Montaigne uważali Juljana za wielkiego człowieka, Voltaire za „le second, pour ne pas dire le premier“, a zdanie to podzielał pruski Fryderyk II, którego też niekiedy z Juljanem porównywano, w najnowszych czasach uczony autor wielkiego dzieła o mitologji greckiej, prof. Gruppe. Słynny dziejopis angielski Gibbon przychylnie o nim się wyraża, Tillemont natomiast nazywa go „horreur du genre humain“. Schiller pilnie studjował Gibbona, zamierzał bowiem napisać epos o Juljanie: nie wykonał planu, wszakże pod wpływem lektury dzieła angielskiego historyka helleńskie poglądy Juljana przeniósł do kilku poetycznych utworów, jak „Bogowie Grecji“ i „Rezygnacja“, a nawet do niektórych dramatów.
 W XIX wieku wzmogło się jeszcze zainteresowanie działalnością i pismami Juljana u historyków, i filologów, filozofów i teologów; twórczość swą przenieśli ku niemu także dramatycy i powieściopisarze. Między dramatami naczelne miejsce przyznać należy bezsprzecznie dilogji Ibsena. Dużym (choć może niezupełnie zasłużonym) rozgłosem cieszyła się czasu swego powieść Mereżkowskiego. Wiek XIX przyniósł też wiele dzieł i rozpraw naukowych, poświęconych w zupełności lub częściowo Juljanowi, w niemałej liczbie jednostronnych lub wprost stronniczych, autorom chodziło bowiem wielekroć o poparcie własnych poglądów religijnych twierdzeniami i ar-