dla zdobycia przewagi politycznej, należy uznać za źródło obyczaju, który more maiorum nakazywał dyktatorowi wyznaczanie magistri equitum, czyli swego naturalnego zastępcę z grona przedstawicieli partji swoich przeciwników. Do jak smutnych rezultatów ten obyczaj prowadził, na to wskazuje opozycja, jaką stosował Minucjusz Rufus wobec Kunktatora.
Tu jesteśmy świadkami wyradzania się instytucyj dyktatora, który też na długi przeciąg lat znika z widowni politycznej Rzymu, znajdując nad wyraz ciekawego zastępcę. By zrozumieć stanowisko, o którem teraz chcę mówić, pragnąłbym parę słów dorzucić o podłożu tej instytucji. Rozwinęła się ona w obozie żołnierzy rzymskich, lecz obóz stanowił jak gdyby filjację samej gminy rzymskiej. Żołnierze legjonu rzymskiego, to jakby obywatele tego obozu; swego zwycięskiego wodza obwołują oni imperatorem. Ta aklamacja stanowi w istocie rzeczy akt podobny do pradawnego wyboru wodza w pierwotnej gminie. Aby aklamacja nie miała konsekwencyj prawno-politycznych, przesunięto ją obecnie na okres po zwycięstwie, odniesionem przez wodza, a więc teoretycznie na czas, kiedy powinien był wódz szykować się do powrotu do Rzymu celem oficjalnego złożenia powierzonej mu władzy.
Rzecz jednak charakterystyczna, że już w okresie końca III-go i początku II-go wieku przed Chr. spotykamy się z silnem wyróżnieniem stanowiska wodzów-imperatorów na tle życia politycznego gminy rzymskiej. Wystarczy przypomnieć postać Scypjona Afrykańskiego, który swe znaczenie w życiu politycznem opierał przedewszystkiem na tem, że był imperatorem, t. j. że jako zwycięski wódz posiadł aklamację żołnierzy.
Na terenie pozarzymskim dochodzi do wznowienia starorzymskiej instytucji, poza tą formą prawną jednak kryje się zarodek głębokiej zmiany ustrojowej: szykuje się nawrót do form rządów jedynowładczych.
Uderzającem zjawiskiem w okresie upadku republiki jest powszechna dążność do pełnego przestrzegania form republikańskiego ustroju. Ponieważ jednak ustrój nie był określony przez skodyfikowaną konstytucję, lecz opierał się na szeregu ustaw oraz potężnej tradycji, przeto do należytego funkcjono-
