Strona:Dyktatura i cezaryzm.djvu/15

13

Dyktatura i cezaryzm

wania instytucyj ustrojowych konieczna była już nie bona, lecz poprostu optima fides. Stosując tu wszakże pojęcia prawnicze, możemy powiedzieć, że wytyczną postępowania szeregu polityków tego okresu była przedewszystkiem chęć sparaliżowania zakusów przeciwnika przez wykorzystanie całego arsenału środków, jakich do tego celu dostarczała tradycja republikańska. Z punktu widzenia dobra państwowego działanie takie należy określić jako mala fides. Oto cecha zasadnicza większości polityków II-go i pierwszej połowy I-go wieku przed Chr. Gra, oparta na starych formach ustrojowych, których szranki wypełniali obecnie ludzie o najzupełnie odmiennych tradycjach i nowych celach życiowej karjery, rozgrywała się na dwóch właściwie terenach.
 Znamy je już z uwag poprzednich; będą niemi Urbs Roma oraz Imperium Romanum. Teoretycznie pierwsza jest władczynią drugiego; praktycznie pełnomocnik Romy do działań na terenie imperium staje się dzięki sile armji, którą dowodzi, władcą również swej mocodawczyni; Roma powoli wraca pod rozkazy imperatora rzymskiego. Ongiś zastrzegła się, że imperium udzielone nominatim oraz lege curiata traci swą moc z chwilą przekroczenia przez wodza linji pomoerium w drodze powrotnej; jedynie senat mógł autoryzować aklamację żołnierzy i dopuścić, by wznawiając pradawny wjazd imperatora przekroczył wódz bramy miasta na czele swych oddziałów, zmierzając do świątyni Iovis Optimi Maximi na Kapitolu. Tak było wówczas, gdy Rzym cywilny górował; gdy jednak zatraciły się żywe barwy moralne dawnych mores maiorum, wówczas legjony rzymskie, od czasów Marjusza najściślej ze swym wodzem zespolone i dzięki jego staraniom nagradzane, a tworzące w obozach swych zespoły pełnoprawnych cives Romani, wprowadzają do Rzymu poprzez linję pomoerium swego imperatora.
 To, że Sulla był dyktatorem, stanowi objaw kompromisu; nowością istotną jest, że dictator factus, quod nemo umquam fecerat, cum fascibus viginti quattuor processit (Liwjusz, epit. LXXXIX). Sulli zlecono nadanie nowej formy dla rzeczypospolitej; charakter mandatu utrzymano w tytule dyktatora. Nowością był brak terminu prekluzyjnego (Appian., Εμφ I, 98).
 Sam Sulla wszakże wyczuwał słabość konstytucyjną tej formuły. Rezultatem jego reform było wzmocnienie Romy, jed-