Strona:Dyktatura i cezaryzm.djvu/6

4

Zdzisław Zmigryder-Konopka

 Niewątpliwie zarówno rzymski dictator jak i grecki στρατηγός mają pewną cechę wspólną, objawiającą się w tem, że obaj są wodzami armji. Uprzytomnijmy sobie wszakże, iż po bitwie pod Arginuzami zwycięscy strategowie zostali pociągnięci do odpowiedzialności przed obliczem suwerennego demosu za sposób swych działań, który nie uwzględnił wymogów religijnych, natomiast w dziejach rzymskich nie znamy wypadku, by magistratus, obdarzony imperium, mógł odpowiadać za działania pozostające w ramach pełnomocnictwa.
 Jako przykład rozbieżności stosunków greckich i rzymskich można przytoczyć uroczyste powitanie Terentiusa Varrona po klęsce kanneńskiej, z jego właśnie winy poniesionej, jakżeż różne od postępowania Ateńczyków po zwycięskiej, aczkolwiek krwawej i obfitującej w straty w szeregach obywateli, bitwie arginuzańskiej!
 Istota zagadnienia zdaje się polegać na tem, że urzędy greckie miały ściślej określone kompetencje i zadania, które winny dla dobra gminy spełniać, podczas gdy zasadniczym atrybutem naczelnych magistratur rzymskich było nieokreślone ani co do kompetencyj, ani też co do zakresu odpowiedzialności imperium. Ponieważ nadawało je zgromadzenie kurjalne (comitia curiata), przeto należy po wytłumaczenie genezy samego imperium sięgnąć do tych czasów, kiedy aktualna była państwowo-polityczna rola kuryj rzymskich.
 Był to niewątpliwie okres najdawniejszy organizacji gminy rzymskiej i jeśli organizację opartą na podziale centurjalnym tradycja — według mego przekonania słusznie — wiąże z osobą z Etrurji wywodzącego się króla Serwjusza Tuljusza, to podział kurjalny przypisuje taż właśnie tradycja pierwszym władcom gminy rzymskiej, wywodzącym się z gmin latyńskich i sabińskich. Wprawdzie władcy ci noszą także nazwę królów, tutaj jednak musimy sobie zadać pytanie, czy władza monarchiczna, którą tradycja rzymska stawia na czele dziejów swej gminy, była w swym typie jednolita. Odpowiedź będzie negatywna, o ile zważymy, że przeżytki władzy monarchicznej, które zachowały się w obrzędzie triumfalnym (jak na to ostatnio wskazał Deubner), wskazują na pochodzenie etruskie. Z drugiej strony wskazano ostatnio (Rudolph), że jedynie w gminach etruskich mamy wyraźne ślady władzy monarchicznej. Natomiast inne gminy italskie z nielicznemi wyjątkami