« wdzięcznego widoku, wznawiają jednak uszanowa-
« nie. » Ennium sicut sacros vetustate lucos adoremus, in quibus grandia et anliqua robora, jam non tantam habent speciem, quantam religionem.
W dwóch kunsztach malarstwie i rymotworstwie był razem biegłym : taż sama ojczyzna jego była, co i Enniusza, Brunduzyum; był nawet jego synowcem. Dzieła jego tragiczne, za świadectwem samego Cycerona, wielką miały wziętość : te albowiem w uściech Leliusza, mówiąc o przyjaźni, kładzie słowa : « z jakiemi okrzykami
« niedawno przyjęta była przyjaciela mojego Pakuwiu-
« sza tragedya, gdy Oresta z Piladem stawił: » qui clamores tota cavea nuper in hospilis et amici mei M. Pacuvii nona fabula, cum ignorante rege uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita, ut erat, Orestem se esse perseveraret.
Za życia jeszcze Pakuwiusza dał tragedye swoje ku widowisku. Był przyjacielem Juniusza Bruta, który pierwszy w Hiszpanji wojował, i dzieła tego wodza wierszem opisał.
Urodził się w Sarsynie mieście Umbryi, a osiadłszy w Rzymie, komedyami na wielką sobie wziętość zasłużył, tak dalece, iż Warron o nim powiadał : gdyby Muzy łacińskim językiem mówić chciały, takby mówiły jak Plautus. Nie potwierdziły zdania takowego następne w Rzymie czasy, gdy się język znamienitemi pismy wydoskonalił; wówczas albowiem straciły szacunek Plautowe wyrazy : dowodzi to Horacyusz, gdy mówi : « a nasi dziadowie chwalili Plautowe rytmy i żarty,
« nadto dobrowolnie, niebacznie, i jeżeli godzi się
« mówić, nierozsądnie. »
At nostri proavi Plautinos et numeros et
Laudavere sales : nimium patienter utrumque
Ne dicam stulte mirati.
Niemożna mu jednak tej chwały ująć, iż miał przymiot rozśmieszyć, i w tym punkcie przenosi Terencyusza. Dziewiętnaście komedyj jego prawie całych zostało.
Kartagina jego ojczyzną była : urodził się po drugiej wojnie Punickiej, i był niewolnikiem Terencyusza Lukana senatora rzymskiego : ten mu dał dobre wychowanie, obdarzył potem wolnością i własne swoje nazwisko nosić pozwolił. Przymioty niepospolite zjednały mu powszechny szacunek i szczególną przyjaźń dwóch najznamienitszych naówczas w Rzymie mężów, młodszego Scypiona Afrykańskiego i Leliusza. Wieść była nawet, iż oni mu dopomagali w pisaniu komedyj. Nie uraził się takowym zarzutem, i owszem zdaje się go potwierdzać w Prologu Adelfów : — « Że zaś zawistni
« powiadają, jakoby pomocy w pisaniu zacnych mężów
« używał, tem się nie tylko nie obraża, ale owszem
« chlubi; nie może bowiem większej dla siebie mieć
« pochwały, jak gdy o tem wiedzą, iż się takowym po-
« doba, którzy na powszechną zasłużyli miłość, służąc
« ojczyznie i obywatelom. »
Nam quod isti dicunt malevoli, homines nobiles
Eum adjutare, assidueque una scribere :
Quod illi maledictum vehemens esse existimant,
Eam laudem, hic ducit maximam, cum illis placet,
Qui vobis universis et populo placent.
Sześć tylko komedyj po nim zostało, a te są po większej części Menandra naśladowaniem. Nie mając więcej nad lat trzydzieści pięć, udał się do Grecyi, a że odtąd żadnej o nim wieści nie było, wnosili niektórzy, iż w przeprawie życia dokonał,
Na wzór Enniusza pisał Satyry; pierwszy je do tego stopnia w ułożeniu przywiódł, w którym je dotąd mamy. Rodem był z Suessy. Kwitnął około roku od założenia Rzymu 650, w młodym wieku, na wzór innej młodzieży rzymskiej, żołd wojenny prowadził, i był przy zdobyciu Numancyi, gdzie przyjaźń Scypiona młodszego zyskał.
Lubo wiele pisał, mało się pism jego zostało, a te pozostałe ułomki Franciszek Douza zebrał, i podał do druku w roku 1596.
Horacyusz sposób pisania a razem zdanie o nim w następujących wierszach umieścił : kładzie naprzód poprzedniki jego Kratyna i Arystofana, a potem tak mówi :
Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus
Mutatis tantum pedibus, numerisque, facetus,
Emunctæ naris, durus componere versus.
Nam fuit hoc vitiosus : in hora saepe ducentos
Ut magnum, versus dictabat, stans pede in uno.
Quum flueret lutulentus erat, quod tollere velles :
Garrulus atque piger scribendi ferre laborem
Scribendi recte : nam ut multum, nil moror.
« Odmienił tylko, mówi Horacyusz, sposób mówienia;
« dowcipny, ale wiersz jego był twardy, nie żeby mu
« ciężko przychodził, bo ich po dwieście, jakto mówią,
« na jednej nodze stojąc dyktował. Ale też znać było, że
« się śpieszył, w niezgrabnem rzeczy wydaniu. »
Mantua, a raczej w jej okolicy wieś Andea, szczyci się być ojczyzną Wirgiliusza. Tego się roku urodził, w którym Pompejusz z Krassem urząd konsulów sprawowali, roku od założenia Rzymu 684. Tego zaś dnia mając lat siedemnaście, szatę męzką na siebie przywdział, w którym życia dokonał Lukrecyusz. Sielanki do sławy usłały mu drogę : w pierwszej biorąc na się postać pasterza, zaniósł skargę na niesłusznych przez gwałt ojczystej roli posiadaczów, i pozyskał Augusta łaskawe dla siebie i współziomków względy.
Przywołany od niego do Rzymu, odtąd w jego towarzystwie przebywał : i lubo wielce był skromnym, a przeto o łaski się nie ubiegał, tyle ich doznał: iż i swoich
