« wieś prowadziła, gdzie najbliżej było jakie jeziorko,
« albo kałuża : tamże zebrawszy z niego odzienie, rzu-
« cali do wody, śpiewając żałobliwie :
« Śmierć się wije po płotu,
« Szukający kłopotu, etc. »
Działo się to na pamiątkę, przy wszczynającem się chrześciaństwie, topienia bożków za Mieczysława, co snadź w czas postny przypadło.
Za Kazimierza Jagiełłowicza, nauki wprowadzone od Kazimierza wielkiego, wzmagać się zaczęły, i jeżeli dawnemu podaniu wierzyć można, syn tego króla S. Kazimierz, uczeń Długosza, złożył hymn rytmem łacińskim na cześć N. M. P.
Omni die
Dic Mariae
Mea laudes anima,
Ejus festa,
Ejus gesta
Cole devotissima.
Najdawniejsze w języku polskim wiersze te się być zdają, które z hymnów kościelnych łacińskich przełożone są, i dotąd w obrządkach używane zostają, między innemi ów hymn kościelny : O gloriosa domina; jeden z najdawniejszych w polskiem przełożeniu : « O gospodzie uwielbiona : » który bywał hasłem Czarnieckiego.
Jędrzej Krzycki Arcybiskup Gnieźnieński, siostrzeniec Tomickiego kanclerza i Biskupa Krakowskiego, w jego zawołanej i sławnej nietylko w Polszcze, ale i w innych narodach szkole, pierwiastki wieku swojego niedaremnie strawił. Nie tak zabiegami wuja jak własnych przymiotów zaleceniem wsparty, w młodym wieku biskupstwo Przemyskie otrzymał, z tego przeniesiony na Płockie, nakoniec za życia jeszcze wuja swego Tomickiego, arcybiskupią godność posiadł, wkrótce jednak życia dokonał roku 1637 mając pięćdziesiąt dwa lat. O nim naówczas jeszcze biskupie Płockim takowe dał świadectwo Erazm z Roterodamu.
Sunt qui libellis in lucem datis sui specimen dederunt; horum princeps est Andreas Cricius, episcopus Plocensis, qui prorsus ingenium habet, ut ait ille, in numerato, carmina pangit feliciter, feliciorque etiam in oratione soluta; praesto ex tempore scribendi data felicitas, sermo perpetua quadam orationis festivitate jucundus : « Są którzy dali z
« xiąg od siebie napisanych dowody biegłości swojej,
« na czele tych jest Jędrzej Krzycki biskup Płocki; któ-
« remu na pogotowiu wiersz płynie, a w krasomostwie
« jeszcze bardziej szczęśliwy, słowa jego uczone osobli-
« wym zdobią się wdziękiem.
Xięgi od niego wierszem pisane są następujące : Descriptio victoriae de Tartaris anno 1512, ad oppidum Wiszniowice partae. — In obitum Tomicii elegiae. — In obitum Barbarae reg. Pol. — Epigrammata. — Prozą : de sacrificio missae — de afflictione Ecclesiae. — Oratio in ingressu Petri Tomicii ad cathedr. Cracov. — de negotio Pruthenico epistola 1525.
Pospolicie tak od miejsca urodzenia zwany jest, i tak się sam mianował. Nazwisko jego von Hoff albo de Curiis, a zaś nadany przodkom przydomek Flachsbinder. Z młodych lat wydawała się w nim chęć do nauk, której dogadzając, ze szkół krakowskich gdy wyszedł, zwiedził nie tylko europejskie kraje, ale Syryą, Arabią, Palestynę i inne wschodnie. Z tych podróży wróciwszy udał się do Piotra Tomickiego kanclerza, od niego zalecony Zygmuntowi, sprawiał poselstwa do Wiednia, Wenecyi, Anglji i cesarza Karola piątego, przy którym bawił lat czternaście, i wszystkich podróży jego był towarzyszem. Znajdują się tak w aktach Tomickiego, jako i w manuskryptach Helsbergskich korrespondencye jego, z rzeczy i stylu wielce szacowne. Biskupem Chełmińskim zostawszy do ojczyzny powrócił, przeniesiony potem na Warmińskie, tamże życia dokonał roku 1548. — Rytmy jego razem zebrane wyszły z druku w Lipsku, zawierają w sobie poema na zjazd królów do Wiednia roku 1515. O zwycięztwie we Włoszech roku 1531. — Carmen Pareneticum ad ingenuum adolescentem Const. Aliopagum 1539 — De nostrorum temporum calamitalibus 1538. — De clade Moschorum ad Boristhenem sub Sigismundo I. 1515. — In mortem Petri Tomicii cane. Pol. episc. Cracov. — Epigrammata. Z tych jedno iż było na pochwałę Kopernika, przyświadcza list oryginalny tego wielkiego męża do Dantyszka, znajdujący się w manuskryptach Helsbergskich, jest zaś takowy :
« Odebrałem list waszej wielebności łaskawy i pełen
« poufałości, przy którym raczyłeś przesłać wiersze
« swoje do czytelników xięgi mojej. Uznaję ich dobroć
« i zdatność przewyższającą wartość moję, ale to jest
« skutkiem jedynie dobrej chęci, którą nauk się chwy-
« tających zaszczycasz. Położę je na czele dzieła jeśli
« tylko będzie tego uczczenia godne, ile że o tem wątpią
« uczeńsi odemnie, na których zdaniu przestawać na-
« leży. Starać się będę, żebym się stał godnym łaska-
« wych względów jego. »
Kładziemy tu początek weselnego wiersza Dantyszka, z okoliczności małżeństwa Zygmunta I.
Arctoas strepuit felix hymenæus ad oras :
Aera sonant, litui strident, et tympana crebro
Pulsantur, laetus clangor ferit astra tubarum,
Tibia dat modulos, flatus syringa sonoros,
Tanguntur citharae resonantia plectra moventur.
Heroum, procerum, chlamydotorumque cohortes
Adveniunt, equitum turmae, peditumque catervae,
Te, Sigmunde, petunt : Rex inclite, pande serena
Fronte fores, siquidem, felici numine divum,
Venit Pannonicis tibi formosissima ab oris
Nupta : tuas jam pande fores, hanc excipe laetis
Luminibus, felix jam connubialia junge
Vincula, reginamque sacro diademate regni
Consortem facias; hæc est te digna marito,
Regis digna uxor, reges parituraque digna,
Sola inter cunctas, sunt quotquot in orbe puellas.
Hanc superi libi conjugio propriamque dicarunt, etc.
Na obrazie Dantyszka w kollegiacie Guttstatskiej w Warmji następujące od niego złożone znajdują się wiersze :
