« sposób nie pomoże, niech pana ostrzeże, ażeby albo
« surowsza kara nastąpiła, albo niechcący się poprawić,
« oddalony od usług został.
« Jak złym ukaranie, tak dobrym należy się po-
« chwała i nagroda. Niech chwali zabiegi, ochotę,
« wierność, żeby i cnotliwy czuj skutek cnoty swojej,
« i inni pobudzali się do naśladowania. Przekładając
« panu stan dworu, niechaj wiernych i pilnych w
« szczególności nie przepomina, ażeby wiedział pan,
« jakową każdemu w czasie nagrodę obmyślić.
« Urząd Plenipotenta wielkiej pilności wyciąga. Gdy
« mu się dobrego mienia czujność powierza, jestto
« znakiem, iż powierzający nie tylko o umiejętności,
« ale i cnocie jego przekonany jest zupełnie. Zawodziło
« i zawodzi częstokroć innych to porywcze przeko-
« nanie.
« Trzeba mieć doskonałą prawa umiejętność, kto się
« tego urzędu podejmuje, a przytem pilność w strze-
« żeniu całości dobrego mienia, które mu jest powie-
« rzone. Powinien mieć strażnik interessów przywiąza-
« nie do tego, któremu usługi swoje ofiarował; ale to
« przywiązanie niech nie będzie takowe, któreby z
« uszczerbkiem sumienia mogło zysk przynosić : krzy-
« wda cudza trwale nie bogaci. Niech ostrzeże Pan
« Plenipotent, gdy rzecz niesprawiedliwa z mojej strony;
« fałszywy to punkt honoru złą sprawę wygrać. W
« obojętnych, niech ile możności, rzecz objaśnia, a
« choćby i dobre było prawo z mojej strony, wolę
« ugodę, choć ze stratą, niż pieniactwo z zyskiem.
« Składy papierów prawnych, których mu się dozór
« powierza, są najszacowniejszym każdego obywatela
« skarbem. Trzymać więc archiwum należy porządnie i
« bezpieczno. Inwentarz ich jak najdokładniejszy uczy-
« nić, i tak wszystkie ułożyć, iżby się każdy papier od
« razu znalazł. Wydawać dokumentów innym, bez
« wiedzy mojej, nie ma : u siebie nawet te tylko ma
« trzymać, które koniecznie potrzeba każe.
« Starych charakterów czytanie, wiadomość języka
« ruskiego, rzeczy są wielce potrzebne każdemu Pleni-
« potentowi. Sekret i roztropność, przymioty właściwe
« być powinny tym, którym się rzeczy wielkiej wagi po-
« wierzają.
« Niech wiedzą, iż są w szkole, w której douczać się
« mają tego, czego nie umieją : a nadto jeszcze sposo-
« bić się do tego, jak się z ludźmi obchodzić należy.
« Nie są woli swojej panami, nic zatem czynić nie mają
« bez wiedzy tego, któremu są w dozór oddani. Czcić w
« nim mają zwierzchność, i być przekonanemi, iż
« władza rodziców i starszych na niego zlana jest. Za
« czcią idzie posłuszeństwo, jak najściślejsze : niech
« więc będą powolni na nauki i przestrogi, i chęć mają
« korzystania z tego, co się dla ich pożytku i dobra
« czyni.
« Obowiązki religji przodkują wszystkim innym. Nie
« będą dobrymi obywatelami, jeśli nie będą dobrymi
« Chrześcianami. Być zaś dobrym Chrześcianinem
« nie zawisło od wiedzenia, ale od czynienia tego, co
« Bóg przykazał.
« Mając sposobność do ćwiczenia się w naukach,
« niech z niej korzystają : człowiek dobrze urodzony, a
« nierozsądny i głupi, zakałą jest krwi swojej.
« W uczciwem posiedzeniu niech resztę niezgra-
« bności domowej i szkolnej tracą. Grzeczność powsze-
« chnym jest, prawda, przymiotem, zdatna jednak
« wielce między ludźmi.
« Kompanij lekkich, nieprzystojnych, wystrzegać się
« mają, i zbytecznej z równymi sobie, bardziej zaś
« jeszcze z niższymi, poufałości.
« Ospalstwo, nieochędóztwo, karty, flaszka, gubią
« młodzież : niech się zawczasu uczą wystrzegać tego,
« co raz obrócone w nałóg, całego życia nieszczęściem
« być może.
« Czasu nadaremnie trawić nie godzi się. Ten, który
« będzie zbywał od usług, obrócony być ma na ćwicze-
« nie się w naukach.
« Są wyznaczone godziny dla sztuk kawalerskich,
« opuszczać ich nie mają.
« Jeżeliby miał który gust do jakiego uczciwego kun
« sztu, jakoto : muzyki, rysunku, i t. d. nie zabroni mu
« się w tej mierze ćwiczenia, byleby nie zabierało czasu
« pożyteczniejszym rzeczom wyznaczonego.
« Bojaźń kary niech nie będzie im pobudką do czy-
« nienia dobrze; takowa myśl podła, niegodna postać
« w umyśle obywatela sposobiącego się w wolnym na-
« rodzie do usług publicznych. Ten ma być cel ich starań
« i usilności, ażeby z nich Bóg miał chwałę, ojczyzna
« usługę, familia zaszczyt.
IV. Zwyczaj był ściśle zachowany w domu Pana Podstolego, iż i przed stołem i po stole, modlitwę każdy po cichu czynił, gdy zaś był Duchowny, dawał błogosławieństwo. Żem tego w miastach nie widział, postrzegł gospodarz, iż z pierwszego razu pokazałem był jakoweś zadziwienie : trafiła się raz o tym zwyczaju wzmianka, i tak mówił.
Nie jest teraz rzecz grzeczna modlić się, a zwłaszcza kiedy nie w kościele : ale że grzeczność do rzeczy istotnych nie należy, lepiej być mniej grzecznym, a czynić dobrze. Przed stołem wzywa się pomoc bożą, żeby błogosławił mającym brać posiłek, po stole dziękuje się Opatrzności jego, iż użycza strawy stworzeniu swojemu.
Ojcowie nasi zachowywali ściśle to, co im ich przodkowie bogobojni podawali ku działaniu. Jakoż idąc bitym śladem, mniej prawda, mieli poloru, niż my, ale więcej cnoty.
Okazywać powierzchownie nabożeństwo nie jest hipokryzyą; wtenczas się ona obwieszcza, kiedy to, co się działa, nie zmierza ku chwale bożej, ale żeby patrzący nas poważali; lecz kiedy Chrześcianin nie wstydzący się Ewanielji obowiązki swoje widocznie pełni, nie powinien mieć wstrętu, choć widzi, iż się z niego naśmiewają. Stateczność mężna poprawia częstokroć naigrawającego się, i czyni wyśmiewacza naśladowcą. Dziękować Panu Bogu za jego dary nigdy nadto nie można. Czytamy w dawnych dziejach, iż poganie na cześć bogów przy początkach uczty czynili ofiary, lejąc pierwiastki trunków; a dla czegóż miałoby to być u Chrześcian pośmiewiskiem, co u bałwochwalców nawet było obrządkiem?
Moda, wyraz przedtem nieznajomy, oznacza nowy sposób działania, wszczęty od znacznych, naśladowany przez niższych. Nie zlebyto było, iżby panowie raczyli się niekiedy nad tem zastanowić, iż z nich wzór insi
