funtów jedwabiu przyniósł, i kto wie, czy coraz pomnażającym się plonem nie zdobędziemy się na adamaszki.
Żartujcie WPanowie, rzekła Pani Podstolina, jak się im podoba, nic mnie od mojego przedsięwzięcia nie odwiedzie. Widok pierwszęgo jedwabiu z mojego założenia, tak mię ucieszył, iżem w tem samem uczuciu znalazła nagrodę. Praca w dochowaniu moich rzemieślników nie jest wielka : ja się prawie sama z mojemi córkami nią zatrudniam, i nie przeszkadza bynajmniej innym. Skutek, nie pochlebiam sobie, iżby miał dosiądz do adamaszków, alboby przynajmniej długo na to czekać potrzeba; miło jednak nam patrzyć na to, gdy się z własnego jedwabiu na coś zdobyć potrafimy.
Pierwsza ofiara poszła na chwałę Pana Boga, jako już dawniej mąż mój WPanu powiedział. A potem i mnie też WPani nie zapomnisz, rzekł Pan Podstoli. Proszę tylko nie żartować z mojego gospodarstwa, a naówczas będziesz z niego korzystał.
Przestaliśmy na zakazie i na obietnicy, a Pan Podstoli tak mówić zaczął : Prawda, iż nie jest istotną własnością kraju naszego ku północy zmierzającego, jedwab, jednakże możemy go sobie przywłaszczyć. Przemysł i praca, jak się już namieniło, dość nam obficie jedwabiu użyczyć może. Ze zaś takowe rękodzieła wydatków znacznych nie potrzebują, a korzyść przynoszą, oprócz celu zabawy miłej, mając w sobie istotną użyteczność, wprowadzone i od rządowej zwierzchności nagrodzone być powinny.
Drzew morwowych mamy i mieć możemy dostatkiem, zwłaszcza w częściach południowych krajów : ogrody niemi, drogi publiczne, cmentarze, zasadzać można; a wtenczas i cieniem, i owocem i liściem staną się zdatne. Jedwab wprawdzie nie jest tak cienki, jak w krajach ciepłych, ale też doświadczono, iż jest mocniejszy, a zatem wielce zdatny w materyach do pierwszego wątku, na którym się inne stanowią. Przykład pogranicznych krain, równie zimnych, albo mało cieplejszych od naszych, zachęcać nas ku naśladowaniu chwalebnemu powinien; a naówczas kraj się będzie zdobił drzew tych zasadzeniem, a handel się pomnoży i rękodzieła. Zamiast więc żartowania, dziękować i być wdzięcznymi tym powinniśmy, którzy tak chwalebne dzieło rozpoczynają.
XII. Chodząc poza wsią z Panem Podstolim, postrzegłem wśród pól zaoranych gdzieniegdzie świeżo zasadzone drzewa : przywiązane albowiem były do palów, i z dołu, iżby im nie szkodziło bydło, obwarowane tarniem. Sąto morwy, rzekł zapytany odemnie, dla jedwabiu Jejmościnego, a gdy wzrosną, użyczać będą cienia w odpoczynku spracowanym rolnikom. Odbieramy pożytek z poddanych naszych pracy, a niedosyć wchodzimy w jej przykrość : trzeba ją, ile możności, słodzić. I dla tego zdało mi się, gdy w tem położeniu schronienia w upałach mieć nie mogli, posadzić drzewa, żeby w cieniu ich odetchnąć i ochłodzić się mieli sposobność.
Ganili tę moję uczynność sąsiedzi, mieniąc, iż chłopów rozpieszczę; zarzut osobliwy, jakby cień po ciężkiej pracy w upale mógł być pieszczotą. Wytrzymalsi są, prawda, od nas, bo ich nędza zaprawiła, ale czyli dla tego nędzy oszczędzić im nie wolno? Wytrzymali są prawda, ale ta wytrzymałość słabi ich zczasem, i stąd pochodzi, iż rzadko, nie mówię, tłustego, ale nawet pomiernej otyłości chłopa znaleźć, a pospolicie twarze ich są wybladłe, zmarszczone i suche. Oszczędzić im więc wytrzymania, a zatem nędzy, jestto oddać hołd ludzkości, a razem przy tym powinnym obowiązku dogodzić własnemu naszemu interesowi. Pracownik czerstwy w dwójnasób pracować może, a wdzięczność za wzgląd czułego pana, dodawać mu będzie coraz większej ochoty, i ukrzepi siły jego.
Jak rolnikom wśród pola, mówił dalej Pan Podstoli, podróżnym przy drodze opatrzyłem chłód i schronienie; i od tego, jak WPan widzisz, są gdzieniegdzie osadzone dwa, albo trzy razem drzewa, a czasem ich i więcej. Ze sprowadzonych umyślnie kamieni sporządziłem siedzenia, iżby tym wygodniej odpocząć mogli; gdybym był albowiem postawił ławy, alboby je zepsuli podróżni, alboby w czasie zimowym poszły do pieca, a tak wolałem kosztu nie żałować, a rzecz uczynić trwałą.
A czyliby nie było wygodniej i okazalej, rzekłem, gdyby droga, którą tu dość prostą widzę, obsadzona była drzewy w całym swoim przeciągu; naówczas sporządzone kamienne ławy, służyłyby do spoczynku, cień zaś byłby i dla odpoczywających, i dla tych, którzyby szli, lub przejeżdżali. Byłoby okazalej, rzekł Pan Podstoli, i wygodniej co do cienia dla podróżnych, ale z innych miar ze szkodą, i właściciela i tych, którzyby byli w drodze. Cień ustawiczny od drzew niedaje sposobności promieniom słonecznym przedzierać się przez liście, a zatem po deszczach, zwłaszcza ciągłych, na wiosnę i w jesieni, wysuszać błota. Więcej te nadają pracy koniom, czynią przykrość podróżnym i szkodzą powozom, niżby okazałość, albo wprost ciągnione ulice ucieszyć i bawić mogły.
Przeniosłem więc użytek nad pozór, ażeby się przejeżdżającym to u mnie nie stało, co samemu WPanu, gdyś do pierwszego miasteczka w swojej podróży wjeżdżał. Zasadzone wciąż przy drogach drzewa, zbytni cień dają przyległemu polu, a zatem przeszkadzają bujności zboża; i to jeszcze uważać należy, iż dając sposobność gnieżdżenia się ptastwu w rozłożystych gałęziach swoich, sprowadzają zewsząd szkodliwych ziarnu wyjadaczów.
Zmniejszają prawda przeciąg odległości wprost ciągnione drogi, ale to rozmiaru nowego gruntów potrzebuje, iżby właściciele jedni nie szkodowali ujęciem, drudzy nie zbyt korzystali naddaniem. A choćby się nakoniec najściślejszy zachował, nowość dawnym właścicielom niemiła, zawszeby im dawała wstęp i pochop do uskarżania się na krzywdę, zwłaszcza gdyby dobrowolnie ku zamianom nakłonieni nie byli : co trudno zyskać od zaciętych w swoich przeświadczeniach właścicielów.
Nie dosyć czynić to, co się nam być zdaje z użytkiem bez szkody cudzej, trzeba mieć jeszcze baczność, jak rzecz czynić się może, iżby czasem tych, którym się dobrze czyni, nie obraziło. Ugadzać należy częstokroć dziwactwu cudzemu, żebyśmy je nieznacznie ku sobie nakłonić mogli; a wówczas przepuściłoby nam obrazę, iż mamy śmiałość powstać niekiedy na wkorzenione starożytnością błędy i przeświadczenia.
XIII. Postrzegłszy na ustroniu dość oddalony dóm ode wsi, który mi się jednak być mieszkalnym nie zdawał, pytałem Pana Podstolego, do czegoby był używany? — Z własnej szkody nauczyłem się ostrożności, i chcąc dalszym zabieżeć, ten dóm postawiłem za wsią. Przed laty kilka pożar w nocy wszczęty spalił kilka
