nadarza. Posilne są z mięsa potrawy, i trzeba ich używać, ale w mierze, a wtenczas, iżby przy zasileniu nie szkodziły, powinny jarzyny i owoce być używane.
W tem wszystkiem co się mówiło o ogrodach; ściśle się tych trzymam, które z wdziękiem pożytek niosą; takowe więc mieć należy, ale bez Angielskich ścieżek, ruin, kiosków, meczetów, obejść się można.
Xięgi Estery opisując wspaniałość króla Persów Aswera, wyrażają, iż w przysionkach ogrodu przez dni i siedem lud stolicy swojej częstując, kazał porozwieszać złotem tkane na słupach marmurowych przypięte kotary i namioty. Et jussit septem diebus convivium præparari in vestibulo horti, quod regio cultu, et manu consitum erat. Ostatni wyraz (iż te ogrody i gaje nie tylko nakładem, ale i ręką króla zasadzone były) daje poznać, iż nie upadlała, chociaż wielkiego monarchę, ogrodnicza zabawa i praca : służyć oraz może za odpowiedź na zarzut, iż gospodarz nie ma czasu tyle, aby go łożył na ogrodnictwo, gdy niezmiernego państwa posiadacz, a zatem większą, niż około roli pracą zatrudniony, do sadzenia własną ręką drzew i roślin mógł czas znaleźć. Byleby nim gospodarz dobrze rozmierzyć umiał, każdy toż samo wśród zatrudnień rolnych na własnej wsi uczynić może. A choćby się sam, czyli dla lenistwa, czyli dla mniemania, iż takowa praca upadla, ogrodem zatrudnić nic chciał, może się zdać na usługi i namistniki swoje.
Gust królów Perskich w ogrodach powszechny był narodom. Xenofon w xiędze, gdzie powrót pod swojem przewodnictwem 10000 Greków, którzy byli przyszli na Pomoc Cyrusowi młodszemu, przeciw Artaxerxesowi bratu panującemu, opisał; mówi w przeciągu dzieła : iż gdy przybyli do Sardes stolicy Lidyi, gdzie Cyrus mieszkał, przyjęci byli z wielką uczciwością; nim zaś przygotowano wszystko do przyszłej wyprawy, podejmowani byli wodzowie wspaniale; a gdy je Cyrus do pobliższego pałacu zaprowadził, przechodzący się z nim po ogrodach, dziwowali się pięknemu drzew zasadzeniu. Miła mu była wielce ta pochwała, gdyż je był sam po większej części własnemi rękami sadził.
ISaród Rzymski, lubo osobliwie w pierwiastkach swoich zdawał się jedynie kunsztem wojennym zatrudniać, przecież czas spoczynku, i wytchnienia, rolniczej i ogrodowej pracy poświęcał. Piekącego w popiele rzepę Kuryusza zastali posłowie Samnitów, Scypion Afrykański zatrudniał się ogrodem, Kato i Warron zostawili o tem xięgi. Aż dopiero gdy już Rzym w ostatnim się stopniu sławy swojej zobaczył, zbytek naówczas zwyczajnie możności towarzyszący, tak dalece się i w tym rodzaju kunsztu rozpostarł, iż ledwo podobne do wierzenia są w tej mierze świadectwa współczesnych; a jak narzeka Horacyusz, niedość jeszcze mając w nadbrzeżnych gmachach, w morze się zapuszczali nienasyceni użyciem Rzymianie, rozszerzając ogrody swoje.
Jak miła, i słodka jest około ogrodów zabawa, niech mi się przykład jeden położyć godzi. Złożywszy cesarską godność Dyoklecyan, osiadł w Salonie ojczyznie swojej; tam gdy wspólnik niegdyś Maxymin, żałujący kroku, który z nim uczynił, słał do niego posły, aby się do tronu wrócił, zaprowadził ich do ogrodu, i ukazawszy bujne owocem drzewa, wzrosłe dobrą uprawą jarzyny, rzekł : iż nierównie milsza w spoczynku rąk własnych praca, nad wszystkie zwierzchności powaby.
Niezliczone byłyby i dowody i przykłady stwierdzające wdzięki i pożytek ogrodnictwa; nad niemi się więc zastanawiać w szczególności nie podobna; namienić jednak nie zawadzi, iż nie byli w tej mierze nieczułymi przodkowie nasi. Kazimierz wielki, założyciel tylu miast, i zamków, miał ogród w Łobzowie : dotąd z uszanowaniem i dotkliwem uczuciem, znaki się jego dają widzieć. Przy starodawnych zamkach są jeszcze widoczne dawnych ogrodów i zwierzyńców ślady, których wydoskonalenie, iż Włochom winniśmy, pospolicie ogrody ku ozdobie służące, zwano Włoskiemi; tak, jak owoce i jarzyny pospolicie nazwiska noszą takowe, jakie miały w miejscach i krainach, z których były sprowadzone.
Że się o Włoskich, tojest jedynie ku ozdobie służących ogrodach, uczyniła wzmianka, nie idzie zatem, iżbym pożytek ogrodnictwa jedynie tylko na okazałości stanowił i zakładał : i owszem te sądzę najdogodniejszemi, które z ozdobą i wdziękiem razem, w sobie pożytek mieszczą. W rodzaju i obfitości drzew owocowych Podgórskie kraje w Krakowskiem zawsze miały pierwszeństwo, a ich w tej mierze staranność nie mały zysk nagradzał. Spławem rozmaitych owoców zasilały stołeczne miasto i okolice jego, a dalej jeszcze prowadząc suszone ślinki, wiśnie, gruszki i jabłka, zyskiwały wielce na handlu takowym.
Gust teraźniejszy Angielskim a raczej Chińskoangielskim ogrodom daje pierwszeństwo; dodałem Chińskim, bo stamtąd pierwszy wzór powzięli Angielczycy. Opisy rozmaite krainy tej, rządem i trwałością sławnej, dały poznać sposoby, jakiemi Chińczykowie ogrodnictwo swoje wznieśli. Nie oddalają się oni od działań przyrodzenia, jak czynili nasi ogrodnicy, wszystkie usiłowania swoje pod przemysł kunsztu podciągając : ale starają się przykształcać to nieznacznie, czego przyrodzenie użycza. W małym przeciągu umieszczają rozmaite widoki, które i dziwią i bawią. Widzimy takowych ogrodów dość spore początki, i byleby tylko zapęd ogrodniczy nadto się nie zaciekł, usiłowania zakładaczów byłyby godne, i co do domów, i co do ogrodów, pochwały i naśladowania.
O naśladowaniu mając pisać, tyle się snuje myśli, iż się zatrzymać w ich wyborze należy aby rzecz obwieścić przyzwoicie, a więc dogodnie czytającemu.
Biorąc rzecz w powszechności, naśladowanie przyzwoite jest naturze naszej, a zatem dziwować się temu nie należy, iż jest pospolite.
Najlepiej człowieka można poznać wtenczas, gdy nim być zaczyna : zamiast więc górnych badań, wróćmy się do dzieciństwa i pierwszych mistrzów, a te są matki i piastunki. Pierwszem uczuciem dziecięcia, jest chęć pierwszeństwa i władzy, bo jeszcze o zysku nie wie, a słabości swojej nie zna. Pierwsze poznania dają nam poznać w innych, na czem nam brakuje : daje się więc czuć boleśnie niedołężność, nieszczęśliwa trwałości naszej towarzyszka. Gdy więc chęć rozkazywania i zwierzchności trwa, a do skutku przywiedzioną być nie może, zapatrujemy się na tych, którzy nami rządzą, aby pojąć i przejąć od nich, jakim oni sposobem do rządu przy — 1 szli, i tym kształtem wprawujemy się nieznacznie i przyspasabiamy do naśladowania. Jest więc (że tak rzekę) piętnem naszem pierwiastkowem, ale nie przyda-
