szczą dostatnie familie, nie dla wartości rceczy (bo ta częstokroć i części wykładów niewarta); ale dla tego jedynie, iżby przeprzeć stronę przeciwną, i mimo jej największą usilność dokazać tego, co się raz przedsięwzięło.
Każda nieprawość ma na pogotowiu usprawiedliwienie swoje; nie zbywa więc na niem pieniactwu. Staranie o dojście sprawiedliwości, troskiwość o własny majątek; obowiązek utrzymywania w całości tego, cośmy od przodków naszych wzięli, punkt honoru nakoniec, iżby się czuwającym na naszę szkodę oprzeć, wszystko to aż do znudzenia powtarzają pieniacze; ale nie potrafią czczemi pozory ułudzie bacznych. Skrzętność około dobrego mienia powinna się stanowić i gruntować na prawych zasadach : obowiązek utrzymania tego, co przodkowie zostawili, nie ściąga się do zle nabytych dostatków; punkt honoru przy cnocie i uczciwości jedynie ma miejsce : inaczej obelżywym będąc uporem, wzgardy i ukarania godzien.
Dotąd rzecz była o prawujących się : o sądzących nierównie więcejby mówić można, ile że oni przyczyną są powiększej części pieniactwa, a zatem skutków, które za sobą prowadzi. Największa więc usilność rządu krajowego w tem być powinna, iżby osadził na stopniach sądowniczych osoby, nie tylko wiadomością prawa, ale cnotą znamienite, a niedość mając jeszcze na tem, pilne mieli oko, na ich sprawowanie się. I cnota albowiem, gdy niestrzeżona, skazić się może, a urząd sędziowski tyle ma pobudek, i powabów wiodących ku skażeniu, iż nawet i takowym, którzy nigdy nie wykroczyli, zupełnej wiary dać nie można.
Roztropne, a więc przezorne, i nadal oglądające się prawodawstwo Chińskie uczuło przewrotną złość pieniactwa : zabiegając wiec ile możności, szkodliwym jego skutkom, powszechne w tej mierze i szczególne niektóre w zbiorze ustaw określiło przepisy.
Powszechne są takowe : iż ile możności, trzeba się wystrzegać nie tylko pieniactwa, ale nawet stawania u sądu : a to dla nieuchronnych wydatków, a niepewnego zysku; iż prawowanie odrywa od innych istotniejszych, i zyskowniejszych częstokroć obowiązków, iż mięsza i umarza spokojność, najszacowniejsze dzierżenie nasze : iż podstępy, zwaśnienia, nieprzyjaźni, skutkami pieniactwa będąc, upadlają człowieka; a przeto każdy obywatel usiłować, i wszelkiego starania dokładać ma na to, iżby nie tylko sam się od prowowania uchronił i ustrzegł, ale iżby innych wiódł do zgody, wdrażając w ich serca i umysły miłość pokoju.
Szczególne dla sędziów są prawidła, nie tylko, gdy im sądzić przychodzi, ale mają je opisane przed czasem sądzenia : zastanawiają się nad uważaniem powierzchowności tych osób, które u sądu stawać mają; równie obżałujących, jak i obżałowanych. Pięciorakie są takowe prawidła, i każde z nich ma swoje szczególne nazwisko : Kutym, Setym, Kitym, Ultym, Motym.
Kutym (uwaga słów) : nim sędzia sprawę rozpocznie, ku osądzeniu jej, ma mieć jak najpilniejszą baczność na to, jaki jest sposób mówienia prawujących się, jakie szczególne i powszechne wyrazy; czy nie zacinają się w mowie, czy krótkie, czy przewlekłe ich mówienie.
Setym (uwaga twarzy) : ma mieć na to pilne oko, i wpatrywać się w prawujących (tak jednak iżby nie postrzegli), jakie są, czy stale, czy zmienne wzruszenia ich twarzy? czy dobrowolne, czy wymuszone, a w takiem uważaniu na usta mieć najbardziej baczność.
Kitym (uwaga oddechu), ma uważać, jaki mają ton głosu, kiedy go zniżają, a kiedy wznoszą i w jakiej porze zastanawiają się, i przestają mówić; z jakiem i kiedy natężeniem? czyli dźwięk groźny, lub łagodny, i kiedy? kiedy ten głos słabieje, i czyli nie umyślnie? jaki mają sposób oddychania, gdy sami w swojej sprawie mówią?
Ultym (uwaga odpowiedzi), jeżeli skarżą się na odpowiedź, czyli nie, i kiedy? jeżeli się w odpowiedzi nie zacinają, albo przewlekle odpowiadając dają znać, iż myślą, co mają odpowiedzieć? Jeżeli zwłaszcza obżałowany, obojętne daje odpowiedzi? Jeżeli rzecz tak ciemno i zawile obwieszcza, iż o umyślnem przygotowaniu na odpowiedź dorozumieć się można?
Motym (uwaga oczu) : nad tem się szczególnie sędzia zastanowić ma, jak obżałowany, lub obżałujący pogląda; jeżeli w oczach zmięszania, trwogi, lub zbytniej a fałsz oznaczającej bystrości nie postrzeże : jeżeli gdy się nań będzie patrzył, wzroku jego nie wytrzyma, i oczy odwróci, lub spuści; jeżeli nakoniec, czyli w zastanowieniu, czyli w zwrocie, kłamstwa, podstępu, złości, lub zdrady swojej nie wyda.
Gdy o rozmaitym sposobie ubierania obojej płci czyni się wzmianka, od kożuszków zaczynać należy, któremi Stwórca pierwsze nasze rodzice, po ich przestępstwie okrył.
Ubior jedynie ku okryciu i wygodzie sporządzony, zczasem zamiar powiększył, stając się celem i sposobem przymilenia i okazałości. Do przymilenia płeć, którą niedokładnie u nas tylko białą, gdzieindziej piękną zowią, najwięcej się przyłożyła. Jako albowiem w jej podział oddane wdzięki; jej staraniu i gorliwej pieczy, coraz większe ich rozmnożenie należy. Wielce tego żałować powinniśmy, iż u Greków i Rzymian nie wychodziły kalendarze, z opisaniem rozmaitych mód, przykrycia głowy, trefienia włosów i kroju sukień. Posągi jednakże tak greckie, jak i rzymskie, dają nam poznać, iż odmieniały się niekiedy odzieże, w kształcie kroju i ułożeniu.
Zasięgając wieści dawniejszych jeszcze czasów, znajdujemy w piśmie świętem dokładne za czasów Judyty odzieży niewiast wyobrażenie. « Zwlekła z siebie (mówi
« o niej) ubiór wdowstwa swego, namazała się maścią
« kosztowną; i rozczesała włosy swoje, a włożyła czepiec
« na głowę swoję, i oblekła się w szaty weselne, obuła
« kosztowne sandały, i wzięła manele, lilie, zausznice i
« pierścionki : » Et exuit se vestimentis viduitatis suæ, et unxit se myrto optimo, et discriminavit crinem capitis sui, et imposuit mitram super caput suum, et induit se vestimentis jucundidatis suæ, induitque sandalia pedibus suis, assumpsitque dextraliola et lilia, et inaures et annulos. Dodaje pismo boże, iż dziwnie się te odzieże na niej wydawały. Wdzięki jej wzniosły się, i piękność zwiększyła : nie przepomina jednak dać tego przyczynę; ponieważ te wszystkie ukształcenia nie z lubieżności, lecz z cnoty pochodziły : Quoniam omnis ista compositio, non ex libidine, sed i ex virtute pendebat.
Z posągów greckich miarkować można, iż niewieście
