Za czasów Romulusa kalendarz zle był ułożony, tak dalece iż miesiące nie były sobie równe w liczbie dni, jedne ich miały tylko dwadzieścia, drugie trzydzieści pięć : nie brano albowiem w tej mierze sposobów, prawideł i ustanowienia wedle obrotów słońca, lub xiężyca, ale jedynie się na tem zasadzano, iżby rok zawierał w sobie dni trzysta sześćdziesiąt. Z przydatkowych więc dni co lat dwa, uczynił miesiąc przybyszowy, i nazwał go Mercedinus, naznaczył mu zaś miejsce w biegu rocznym po Lutym; ale w dalszym czasie Juliusz Cezar do tej rok pory przyprowadził, w której potem pozostał.
Odmienił także dawny porządek miesiąców : z Marca który przedtem pierwszym był w roku, uczynił trzeci, a pierwszym, jak i teraz jest, ustanowił Styczeń, inne następujące były, jak i teraz są: « Aprilis, Majus, Junius, Quinctilius, » potem zamieniony został na cześć Juliusza, Sextilis na Augusta cesarzów. Twierdzą pisarze niektórzy, iż dla tego wziął Marcowi pierwszeństwo roku, iż był Marsowi wojny bożyszczu poświęcony, przeniosł więc Januarium, przezwany od Janusa, który ubóztwiony miał być niegdyś monarchą spokojnym, a naród któremu panował odstręczając od gwałtowności i zabójstwa, w obyczajność, łagodność i ludzkość wdrożył. Jakoż gdy Rzym w pokoju zostawał, drzwi świątyni Janusa zamykano, jakby tylko w wojnie go błagać należało, aby spokojność, w której się kochał, przywrócił. Obrządek takowy dwa razy tylko odprawił się w burzliwym na nieszczęście świata Rzymie, w czasie Rzeczypospolitej pod konsulami Markiem Atyliuszem i Manliuszem Tytem, drugi raz sam August drzwi kościoła Janusa zamknął.
Obadwa razy na krótki czas zamykano ten pokoju szacowny przybytek, ale cnotliwego Numy staranie i prace ten pożądany skutek przyniosły, iż przez cały przeciąg czterdziestu trzech lat panowania jego nie był otworzony. Jakoż w szczęśliwym tym czasie nie znał Rzym wojny, buntu i żadnej nowości takowej, któraby go o jakążkolwiek szkodę przywieść mogła : zazdrość, nienawiść albo chęć tronu nikogo przeciw niemu nie uwiodły, czyli to dla bogobojności rządcy, dla której mniemano powszechnie, iż w osobliwej był bóztwa straży; czyli dla szacunku cnot jego, czyli też los tak zdarzył, iż go do końca upielęgnował w łagodnem i słodkiem dzierżeniu państwa. Sprawdziło się na nim co później Plato powiedział : « ludzie w szczególności i państwa, które
« ich stowarzyszenie czyni, wtenczas tylko zupełnej
« szczęśliwości użyć mogą, kiedy przez boże zrządze-
« nie, najwyższa władza w jednej osobie z prawą mądro-
« drością się zejdzie, a obie wspołem zjednają cnocie
« zwycięztwo nad zbrodnią. » Prawy albowiem mąż nie tylko sam jest szczęśliwym, ale nadaje szczęście tym, co idą za jego radą; nie potrzeba takiemu gróźb i przymusu, żeby nakłonił ku dobremu tych, co go słuchają, albowiem widząc przykład przy radzie, sposobią się przejąć co widzą, a łagodnością ujęci z ochotą do cnoty się garną : Ten więc zaprawdę godzien być królem, który wpoić może w drugich, co sam wśród siebie czuje, a nikt tego lepiej nie zdziałał nad Numę Pompiliusza.
Śmierć jego, jak życie była spokojna, wiekiem strawion zgasł, w roku ośmdziesiątym trzecim życia, w czterdziestym panować zaczął. Obchód pogrzebowy zgromadził nie tylko Rzymu i okolic mieszkańców, ale pobliższe narody, których tłumy z wieńcami biegły czcząc zmarłego cnoty. Nieśli na marach szacowne zwłoki Patrycyuszowie, a lud płakał. Pogrzebionym był przy górze Janiculum zwanej, i z nim złożone były pisma jego, tak albowiem był przykazał.
Bogobojność, wstrzemięźliwość, zupełne tych zacnych mężów nadarza podobieństwo. W tem jeszcze podobni, iż równie na wsparcie prawodawstwa swego używali podstępów, wmawiając w lud, Likurg wyroki Delfów, Numa objawienia Egeryi.
W tem różni, z równym jednak zaszczytem, iż jeden przyjął królestwo niechętnie, drugi go odrzucił cnotliwie. Pierwszy z obywatela przez cudzych na państwo wszedł, drugi mogąc być u swoich królem, obywatelem został. Chwalebna jest rzecz dla cnoty zostać monarchą, nie mniej zamieniła tronu się przez cnotę wyrzec.
Druga między nimi różnica w tem jest, iż jąwszy się rządu, na wzór muzyczny działali rzecz, Likurg to czynił, co natężając strony podwyższa dźwięk i ostrzy, Numa co nadciągnięte ku wdzięku zwalnia. Pierwszy wykorzeniał i przeistaczał nagle, Numa nieznacznie łagodził i zwalniał.
Nieludzkie z niewolnikami obchodzenie się Likurg nakazał; Numa chcąc ich stan ulżyć, i znieść po części piętno zhańbienia : w uroczystość Saturna pozwolił im z panami równać się, i obcować, i przynajmniej na czas dał im zakosztować, co to jest swoboda.
Tak Likurg jako i Numa, wiedli do wstrzemięźliwości, ale pierwszy bardziej zmierzał ku wojnie, Numa ku obywatelstwu. Może to pochodziło z okoliczności w których zostawali; jeżeli bowiem Numa zapał wojowniczy wstrzymywał, czynił to dla tego, aby poskromił świeżo skupionych gwałtowników, przyzwyczajonych do zaboru i morderstwa; Likurg spokojnych zastał, ale mniej zdolnych do odporu; nie w nadzieję więc rozszerzenia granic, ale z potrzeby ustrzeżenia własności w żołnierzy przeistaczał.
Ustawy Numy względem płci niewieściej tchnęły wstydem i przystojnością, Likurg zbyt ją zamężniał; zapasy publiczne i odzież ledwo nagość okrywająca, jeźli (co trudno do uwierzenia) nie gorszyły młodzieży tamtejszej, zapewne nie dawały chęci ku naśladowaniu przychodniom.
W sposobach wychowania młodzieży Likurg uwielbiony sprawiedliwie, Numa nie dość się w tej mierze zupełnie na wolą rodziców spuścił.
Z wielu jeszcze innych miar możnaby tych zacnych mężów przyrównywać, i czynić między nimi różnicę. Kto zaszczyt wojennej sławy nad słodycz szczęśliwego pokoju przenosi, ten da pierwsze miejsce Likurgowi : kto ma czułość, Numę nad niego przełoży.
Ojciec Solona Exechestides nie był majętny, pochodziło zaś to z ludzkości wielkiej i umysłu zbyt powolnego; lecz urodzeniem i powinowactwem znakomity : był albowiem potomkiem ostatniego Aten króla, z matki zaś w powinowactwie blizkiem zostawał Pizystratowi, który zczasem najwyższą władzę w Atenach osiągnął. Z młodych lat wielką zaraz ku sobie przyjaźń powzięli, ta w dalszych czasiech mimo najprzeciwniejsze, co do spraw
