liczbę, pewen, iż jej Cyrus nie okaże; ale on dając i znać natychmiast od siebie zapomożonym, iż pieniędzy potrzebuje, więcej jeszcze niż Krezus żądał, zgromadził, a okazując mu je rzekł : W miłości poddanych jest skarb monarchów : czegoby gwałt i przez połowę nie zgromadził, przychylność nad żądanie twoje znalazła : pewniejsze one w ręku życzliwych, niż w trzosach, gdzje właścicielowi są nieużyteczne, a kraj na ich nieużyciu traci.
Założywszy stolicę państwa w Babilonie, że zwierzchnia okazałość, w oczach osobliwie gminu, sprawia użyteczne poszanowania rządców wrażenie, lubo zbytkami gardzący i od dumy daleki, w dni uroczyste okazywał się niekiedy przyzwyczajonym do takich widoków Babilończykom z wielką okazałością. Naówczas otacazały go ku straży przydane świetne w rysztunki hufce; Dworzanie i urzędniki ukazywali się w błyszczących od złota i drogich kamieni szatach : on sam śklniący wspaniałością, na złocistym wozie, odbierał od zgromadzonego ludu winne majestatowi uwielbienia. Dwór jego był okazały i liczny, ale ten sposób życia, do takiego nakoniec u następców jego przyszedł zbytku, iż umarzając w nich zupełnie dawną owę Persów skromność i wstrzemięźliwość, niesposobnemi ich uczynił do rządów i obrony krajowej, a nakoniec przywiódł do ostatniego upadku.
Po urządzeniu zdobytych krajów, odwiedził żyjącego jeszcze Cyaxara, i nakłonił, iżby przybył do Babilonu. Jakoż do śmierci, która wkrótce nastąpiła, tam mieszkał. Po śmierci jego dopiero zaczął udzielne panowanie swoje; dotąd bowiem, jako się wyżej wspomniało, lubo wszystkiem rozrządzał, niejnaczej to czynił, tylko jak wspólnik, a raczej namiestnik wuja i teścia swojego. Pismo święte Cyaxara nazywa Daryuszem Medem w opisie Daniela, ztąd znać. iż pod imieniem jego wychodziły państwa ustawy i rozrządzenia.
Już sam będąc najwyższym rządcą : dał wyrok powrotu ludu Izraelskiego do ojczyzny po wyszłych 70 lat niewoli, w której zostawali od zburzenia Jerozolimy. Gdy pod przywództwem Zorobabela wychodzić do kraju swego mieli, kazał im oddać naczynia złote i srebrne, które był z kościoła Salomonowego Nabuchodonozor zabrał, a których świętokradzkie użycie przyśpieszyło zgubę ostatniego następcy jego Baltazara.
O wyprawie Cyrusowej przeciw Scytom, niektórzy dziejopisowie czynią wzmiankę, a między niemi Herodot, jakoby uwiedziony chęcią i w tamtych krainach rozpostarcia panowania swojego, wyprawił się z wojskiem, i w pierwszej bitwie otrzymał zwycięztwo, gdzie syn królowej panującej nad tym narodam zginął. Zaufany w siły swoje i świeżo zyskane zwycięztwo, szedł w głąb kraju, gdzie ze wszystkich stron znagła otoczony, gdy w bitwie poległ, a głowę jego do królowej przyniesiono; w naczyniu krwi pełnem, nurzając ją, powtarzała z urąganiem : « Krwi pragnąłeś, krwią się napawaj. » Że ta powieść jest bajeczną, najlepszym tego dowodem Xenofont, który sam był w Persyi młodszego Cyrusa towarzyszem, i przez niejaki czas tam bawiąc, zapewneby tej okoliczności nie zapomniał, opisując życie Cyrusa, gdzie wszystkie okoliczności, jak się niżej okaże, śmierci tego znamienitego monarchy obszernie są wyrażone.
Pracą raczej, niżeli laty strawiony Cyrus, gdy już czuł zbliżający kres ostatni życia swojego, kazał przywołać dzieci, krewnych, przyjaciół i wszystkich najznamienitszych urzędników, tak cywilnych, jak i wojskowych; ci gdy otoczyli łoże, na którem spoczywał, wzniósłszy głos, tak do nich mówił : « Zbliża się już koniec życia mojego : nie unoście się żalem, gdy dług śmiertelności na wzór innych wypłacę. Ze zdarzenia względnego niebios, od pierwszej młodości dotąd, przyznać powinienem, iż losu przeciwnego nie doznałem, a co rzadko się innym trafia, jak młodość miałem rzezką, tak wiek dalszy czerstwy i silny, a starości przywar, lubo w lata podeszły, nie doznałem. Cieszyłem się z pożądanego czułym sercom widoku, gdym przyjaciół moich szczęśliwych oglądał, i byłem sprawcą ich szczęścia; poskromiłem nieprzyjacioły, i wzniosłem nad wszystkie inne narody ojczyznę moję. Nie podniosłem się jednak w pychę z mojego szczęścia, wiedząc, iż bywa częstokroć nietrwałe, i lada przyczyna odmienić je może. Jeżeli więc, jak mniemam, wkrótce życia dokonam, gdy dzieci, krewnych i przyjacioły w pożądanej porze zostawiam, słusznie się szczęsliwym zwać mogę. »
« Według ustaw i zwyczajów naszych, najstarszemu z synów władzę najwyższą zostawuję; młodszy Medów, Armenji, Karduzyanów będzie rządcą, zostając jednak pod władzą i hołdownictwem starszego. Bę dziesz po mnie panował Kambizesie, i wszystko, cokolwiek człowiek żądać może, ogarniesz. Ale niedosyć jest używać, trzeba się stać godnym użycia. Staniesz się zaś, gdy zapatrując się na przodków twoich i moje własne czyny, będziesz ściśle pełnił obowiązki stanu twojego. Wielkie one są, mnogie i trudne, ułatwione jednak być mogą usilną twoją chęcią, i słuchaniem rady bacznych przyjaciół, jeżeli będziesz godnym mieć przyjacioły. Powinowatych i rodaków miej w należytem u siebie poszanowaniu i względzie : tem mi się szczególniej po zgonie moim przymilisz. Nie rozumiej bowiem, i wy wszyscy którzy mnie otaczane, iżbym ja po śmierci mojej żyć przestał; będzie trwał i dogodniej, niż gdym z wami przebywał, duch mój, który to podległe skażeniu ciało dotąd ożywiał i wruszał. Azaż nie doświadczyliście tego, jak się umysł przestępnych po udziałaniu bezprawia trwoży? a zaś dobrze czyniących nadzieją przyszłości wzmaga i cieszy? »
« Z tych powodów, przewieść na sobie przez cały ciąg życia mojego nie mogłem, iżbym póty tylko żył, póki jestem w ciele, a po strawieniu jego zniszczał. Poddanym śmierci ciałom, duch, póki w nich jest, życia użycza : gdy się z nich wyzuwa, dopiero stawa w istotnym udziale swoim. Wracają się części zmysłowe do innych sobie podobnych i własnych, duch ich nie zna, ani się z niemi istoczy, i gdy ożywia, i gdy opuszcza. Najpodobniejszym do śmierci jest sen, a jednakże nim najwłaściwiej duch własność swoję nadprzyrodzoną obwieszcza : wówczas albowiem, jakby już od więzów wolen, uprzedza wyzwolenie swoje i buja w przyszłości. Choćby jednak i tego nie było; co nam przekonanie nasze, czucie wewnętrzne, i względne na nas stworzenie swoje, bóztwo raczyło nadać, obowiązkiem naszym i wówczas byłoby czcić dzielność najwyższą, która sprawia i utrzymuje powszechność rzeczy tak dla nas ozdobną, miłą i użyteczną. Po bóztwie, które najżywszem czci wynurzeniem wielbić powinniście, szanujcie rodzaj ludzki, który jest świadkiem czynów
Strona:Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym (Polona).djvu/841
Ta strona została przepisana.
