w swobodnych narodach dziać zwykło, podejrzliwych współziomków, którzy, pozorem dobra publicznego okrywając, wzniesieniem cudzem upokorzoną dumą swoję, kształcą zazdrość nazwiskiem żarliwości. Na czele ich stanął Kato, przewodnik w nienawiści przeciw Scypionom, i następca już nieżyjącego naówczas Fabiusza. Podszedł trybunów, ci pod pozorem na własny pożytek obróconych łupów z Antyocha, zapoznali przed sąd Scypiona wraz zbratem. Znana była powszechnie ich niewinność : że jednak Afrykański za to, iż niegdyś w igrzyskach osobne Patrycyuszom miejsce oznaczył, lud uraził, ten okazywał radość z takowego upokorzenia.
Stanął obżałowany Scypion, i gdy mniemano, iż się będzie usprawiedliwiał, on od tego rzecz zaczął. « Dziś właśnie Rzymianie, rocznica, jak pokonałam w bitwie pod Zamą Annibala; nie czas wchodzić w szczególne rozterki, gdzie bogom dzięki uczynić należy : idźmy do Kapitolu, i tam cześć winną oddajmy Jowiszowi. » Ruszył się zatem z miejsca, a za nim lud cały. Sami tylko obżałujący i sędziowie zostali. Cały dzień ten przepędzony był w obrządkach uroczystych i radości, a gdy zmierzchać poczynało, mimo najżywsze przyjaciół i powinowatych usiłowania, Rzym porzucił, przenosząc dobrowolne wygnanie nad widok nieprawych ziomków. Osiadł zatem w wiosce swojej Linturnie nad brzegiem morskim, i tam w spokojności resztę wieku trawiąc, gdy się czuł być blizkim śmierci, grób sobie wystawić kazał, nie chcąc, jak twierdzi Liwiusz, aby i zwłoki jego Rzym niewdzięczny oglądał.
Sam Scypion dał powód do tego porównania, gdy się o pierwszeństwo w rycerskiem rzemiośle Annibala pytał. W odpowiedzi swojej Annibal o sobie nie zapomniał, a opuszczając zrazu Scypiona, na powtórne zapytanie, dał mu najchlubniejsze świadectwo.
Jak Scypionów w Rzymie, lak Barków w Kartaginie, ród pierwsze godności zdawna posiadał. Amilkar ojciec Annibala, mąż ze wszech miar zacny, w Afryce i Hiszpanji, dał dowody roztropności i dzielności swojej, rozszerzył granice państwa i chwalebną w bitwie śmiercią uwieńczył koniec życia swojego. Scypion ojciec Afrykańskiego, równie dzielny, w Hiszpanji życie za ojczyznę położył. Dwaj ci mężowie znamienici, z pierwiastków wdrażali synów do dzieł godnych ich rodu; Amilkar dziewięcioletniemu Annibalowi przysięgę nienawiści przeciw Rzymianom uczynić rozkazał : śmierć ojca Scypionowego rozżarzyła w synu zemstę przeciw nieprzyjaciołom ojczyzny Kartagińcom. Zbyt młodo Annibal utracił ojca : szczęśliwszy w tej mierze nad niego Scypion, w bitwie pod Trebią życie swojemu ocalił.
W młodym wieku obadwa na czele wojsk stanęli, a takowej nadania władzy równe okoliczności i w jednymże kraju były przyczyną. Powołany do Hiszpanji od Azdrubala szwagra swojego Annibal, po jego zejściu władzę nad wojskiem objął. Po stracie stryja i ojca w tejże Hiszpanji, wojska, któremi rozrządzali, Scypionowi oddano. Sprzeciw iał się wyprawie do Włoch Annibala dawny i stały Barków nieprzyjaciel Hannon, równie w Rzymie wyprawie do Afryki nienawistny Scypionom Fabiusz.
Zajęty nie tak szczególną zemstą jak usługą krajową Scypion, nie wpród szedł wstępnym bojem na nieprzyjaciela, aż się pierwej do tego przygotował; czem dał dowód rzadkiej w porywczym wieku roztropności, przytłumiając najżywsze żądze; i zyskał, siebie wprzód zwyciężając, najchwalebniejszą w zwycięztwie nad nieprzyjaciółmi nagrodę. Annibal mało się poskromieniem zbuntowanych Hiszpanów zatrudniając, iżby dojść śmiałego przedsięwzięcia znękać Rzymiany, za rzecz najprzyzwoitszą osądził, żeby je w własnym ich kraju wojować. Nie uważając na przeszkody, które mieć mógł, szedł zaczepnie w kraj ich sprzymierzeńców : Sagunt obległ i zdobył, a zastraszywszy nie tylko Hiszpany, ale i Gallów, przez ich kraj wstępnym bojem zwycięzkie wojsko swoje do Włoch zaprowadził. Przeszedł śmiałością przedsięwzięcia Cymbry, Brenna i Pirrusa, walczeniem w przechodzie, spławem przez obronne z brzegów rzeki, przebyciem nakoniec Alp dotąd mianych za niedostępne.
W liczbie i wielkości zwycięztw przewyższa Annibal Scypiona, zwłaszcza, iż miał rzecz z niepokonanemi dotąd Rzymiany; Scypion zwyciężając Annibala, zwalczonego tryumfami zwiększył zwycięztwo i sławę swoję. Ale też i na to wzgląd mieć należy, iż Scypion przywodził do bitwy pod Zamą waleczne i wierne ziomki swoje; Annibal mało co licząc Kartagińców, albo sprzymierzonych posiłki, albo najemnego miał żołnierza. Że jednak tyle odniosł zwycięztw, buntu swoich nie doznał, i przez lat siedmnaście w ieprzyjacielskim kraju przebywając, nieprzymuszony od Rzymian, ale od ziomków przywołany Włochy upuścił; chwalićby należało skromność jego, iż się trzecim po Alexandrze i Pirrusie położył.
Życie Scypiona znamienite w sobie zawiera przykłady męztwa, wspaniałości umysłu, wstrzemięźliwości i skromności, rzadkiej w zwycięzcach. Brakło Kartaginie na pisarzach, albo też do wiadomości potomnej, jeżeli ich pisma były, nie doszły : jednakże, lubo go nieprzyjazne Rzymian pióro tak dalece oczerniło, iż mu najcelniejszy ich dziejopis Liwiusz żadnej cnoty nie przyznał : znaleźli się i wśród nich nieuprzedzeni, którzy się sprzeciwili innych zdaniu. Godna sprawiedliwej pochwały Scypiona wstrzemięźliwość, gdy mimo żywość młodego wieku, cudnej urody niewolnicę oblubieńcowi oddał; ale i Annibalowi równie Dyodor grecki pisarz, a co większa Rzymianin Trogus Pompejusz dał zaletę, gdy uwielbiając sposób obchodzenia się jego z płci niewieściej niewolnicami, tem rzecz kończy : « Tak się skromnie i wstrzemięźliwie wpośród mnóztwa niewolnic, które miał u siebie, zachował, jak gdyby się był wśród Afryki nie urodził : » Pudicitiam eum tantam inter tot captivas habuisse, ut in Africa natum quivis negaret.
Okazał niepospolitą miłość ojczyzny Scypion, gdy w wyprawie przeciw Antyochowi, królowi Syryi, dobrowolnie podjął się być brata swego namiestnikiem. Annibal niemniej, gdy tej wojny przeciw Rzymianom namowami swojemi stał się przyczyną. Do zniżenia się Scypionowego z wodza niegdyś zwycięzkiego na namiestnictwo, niepoślednią była pobudką miłość brata, i sława własnego rodu; Annibal wstręt nierównie większy dla miłości ojczyzny zwyciężył, wolny poddając się monarsze.
Wspaniałość umysłu i względy dobroczynne wydają się w Scypionie; względną i czułą umysłu wielkość pokazał Annibal wielbiąc cnotę w zmarłym Marcellu.
