skim pisać się począł. Chcąc usprawiedliwić zabójstwo, niektórzy dziejopisowie zwalają winę na zabitego, jakoby na życie zwycięzcy czuwał; mniej jednak pobłażający obwiniają zabójcę, który choćby i miał niejaką do podejrzenia przyczynę, inszą drogą dochodzić tego i karać obwinionego był powinien, a nie upadlać się zdradzieckiem wśród uczty własną ręką zabójstwem.
Spokojny posiadacz Rawenny i jej przyległych krajów, które dalej Lomhardyą od Longobardów nazwano, Dalmacyą, Norykę i Recyą do nich przyłączył; za sprawą Kassyodora te części, które teraz królestwo Neapolitańskie składają, wraz z Sycylią jemu się poddały. Rzym zwierzchność jego nad sobą uznał. Opatrzył zatem dla swoich siedliska, dwie części ziemi zostawując dawnym obywatelom, trzecią na ten udział wyznaczył. Resztę Herulów i Turcylingów w kraju, gdzie teraz Piemont, osadził. Zmięszał się zatem z mową przychodniów dawny język łaciński, i to było początkiem włoskiego, którego dotąd te kraje używają.
Nim do opisu szczególnych działań nowego panowania przystąpię, że rozmaite o tym znamienitym monarsze i współczesnych i następnych pisarzów były świadectwa, nad tem zastanowić się najbardziej należy, które w liście swoim do Agrykoli Sydoniusz Apollinaris, bawiący się wówczas na jego dworze, potomności zostawił : « Bóg i przyrodzenie (pisze) obdarzyły go nader szczodrze. Obyczaje jego tak są czyste i nienaganne, iż sama zazdrość, która się pospolicie na rządzących wysila, nic mu zarzucić nie może. Wzrost jego jest miernie wzniosły : włosy kędzierzowate, a te spuszczają się nieco na czoło, ale je w tył zaczesuje. Brew wzniosła, uwieńcza żywe i wdzięczne razem oczy, a rzęsy powiek spadziste mile je osłaniają. Uszy zakrywają spadziste po stronach włosy, sposobem Gotów trefione. Nos w pięknym kształcie zgarbiony nieznacznie, usta małe, żywe, zęby śnieżne; brodę nosi, tę codzień balwierz podstrzyga. Płeć ma białą, rumieniec żywy, całe zaś ułożenie ciała i postać, oznacza moc, sprawność i powagę. »
« Sposób życia jego jest takowy. Przed wschodom słońca idzie do kościoła, gdzie znaczny czas na modlitwach trawi. Resztę poranku sprawy rządowe zabierają. Otaczają gmach na to sporządzony żołnierze. Krzesło na którem zasiada, od tłoku poręczami jest oddzielone. Wyznaczeni urzędnicy, wprowadzają naprzód cudzoziemskie posły, słucha ich pilnie. Jeżeli rzecz wielkiej wagi, nie daje zaraz odpowiedzi : w potocznych, czyni ją zwięźle. Zaczynają się zatem sądy, w wysłuchaniu stron nader cierpliwy; z wyrokiem się nie śpieszy, a gdy go daje, bezwzględność z roztropnością oznacza. Żeby po pracy odetchnąć, odwiedza skarbce i składy wojenne, lub stada, albo też wyjeżdża na polowanie, niekiedy z ptaki, i wówczas łuk i sajdak na sobie zawiesza : tak zaś jest zręczny w puszczaniu strzały, iż nie raz pierwszy ostrzega, gdzie zwierza ugodzić ma, i tam ugadza, gdzie ostrzegł. »
« Stół jego skromny : żadnej od innych różnicy nie ma, a w dni uroczyste hardziej się okazałość naczynia stołowego, niżeli zbytek jadła i napoju okazuje. Dostatek wielkiego monarchy śklni się od srebra i złota i drogich sprzętów, zawsze mu jednak wstrzemięźliwość towarzyszy. Razem złączone naówczas wydają się Greków przemysł, Gallów obfitość, zręczność włoska, zgoła to wszystko, co i szczególne względy okazuje i okazałość tronu obwieszcza. Po uczcie następuje spoczynek, rzadko się jednak po niej snem zasiała; czasem do gry zasiada : naówczas gdy przyniosą kości, bada się ich żartując, jak mu posłużą. Jeżeli wygra, okazuje obojętność, jeżeli los przeciwny padnie, śmieje się, jeżeli zawieszony, udaje naówczas niecierpliwość i chwianie się między bojaźnią, a nadzieją. Bawi go grających niespokojność, a czasem wygrana tak go rozwesela, iż wielu korzystając z takowej pory, biorą względnej dobroczynności jego dość znaczne dowody. W rozrywkach znać, iż stara się wstręt podległości oddalić : pospolicie ten, którego zwyciężył, na stracie zyskuje. Nie można go jednak podejść umyślną przegraną, naówczas albowiem dwojakoby ten, który przegrał, stracił. Po rozrywce następuje praca, i sprawy rządowe rozpoczynają się, i trwają do wieczora. Rozchodzą się naówczas urzędniki; mierna, ale z wybranych stołowników wieczerza, uciechą dowcipno żartowliwej rozmowy dzień kończy, i każdy nią zasilony do spoczynku się zabiera. »
«Prokopiusz zjadliwy bardziej, niż rzetelny pisarz, który tylu innych, a między innemi Justyniana cesarza sławę oczernił, przypisuje Teodorykowi tak grubą niewiadomość, iż twierdzi, jakoby własnego nazwiska wypisać nie umiał, a zatem iż miał tabliczkę z wydrążonemi literami, w które wkładając pióro listy podpisywał. Jeden on tylko śmiał tę fałszywą powieść utworzyć. Inni a z tych wiary godniejsi, bo współcześni i rzetelni dziejopisowie, wszyscy się na to zgadzają, iż nie tylko pisał i czytaniem się zabawiał, ale nawet w naukach był biegłym. Jakoż lubo wpośród zdziczałego narodu urodzony, w Konstantynopolu dziesięć lat młodości przepędził i przyzwoite stanowi swojemu, za staraniem Zenona cesarza, pod najznakomitszemi naówczas mistrzami, wziął nie tylko w rycerskim kunszcie, ale i w naukach ćwiczenie. Kochał się w towarzystwie uczonych ludzi, poważał ich i na najwyższych stopniach osadzał, czego dowodem Symmach, Boecyusz, konsulatem zaszczyceni, i Kassyodor, którego statecznie przy boku swoim mając, do najważniejszych spraw rządowych używał. Są dotąd listy jego, imieniem Teodoryka pisane, i ukazują równie rządcy roztropność, i piszącego naukę. Córce jedynej Amalazuncie takie dał wychowanie, iż wszystkie płci swojej osoby w nauce przechodziła. Teodat synowiec jego wielki uczynił postęp w Filozofii, sam zaś pisząc do Wenancyusza, któremu rządy dworu swojego powierzał, gdy go chwali z wiadomości nabytych, tem list kończy. « Nauki dodają zacności wysokiemu urodzeniu, ich zalecenie czyni godnym najwyższych stoniów. »
Lubo z dawniejszych przykładów pochodzące przeświadczenie, czyniło dawnym mieszkańcom dość sprawiedliwą od zwycięzkiego narodu odrazę; zmniejszył ją i zniósł, zwłaszcza, gdy na wzór jego postępowania łagodny i słodki, tak się zmieniła dawna Ostrogotów nieużytość, iż przymusili nakoniec zwyciężonych postępkami swojemi do szacunku i przywiązania. Ustały gwałtowności, zabory i morderstwa, tylekroć dawniej w nieszczęśliwym kraju doznane. Rząd i sprawiedliwość bezwzględna zniosła różnicę, którą pospolicie czyni przemoc między sobą i cierpiącemi; słodycz pokoju dała się przyjemnie uczuć, i dopiero wówczas Rzym pod swojemi tylekroć nieszczęśliwy, pod cudzym rządem odetchnął.
Takie były pierwiastki panowania tego monarchy :
Strona:Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym (Polona).djvu/895
Ta strona została przepisana.
