przez się jest zła i występna, tak iż choćby prawa nie było, bardzoby się jej strzedz należało. Ale i tych przestępstw widzimy wiele tak prawem zakazanych, że popełnione przed zapadłem prawem nie mają być przed sąd powoływane. Takie są prawa Korneliuszowe[1] o testamentach, o rzeczach mennicznych, i wielu innych, w których nie jest postanowione nowe jakie prawo dla ludu, tylko przepisany sąd o złym uczynku, zawsze za zły mianym, który od pewnego czasu do ludu[2] należeć ma. W prawie zaś cywilnem, jeżeli kto co nowego postanowił, nie maż dozwolić aby wszystko co się wprzód stało swą moc zachowało? Weź prawa Atyniuszowe, Furiuszowe[3], same, jak powiedziałem, Wokoniuszowe, i inne, które o prawie cywilnem traktuję, a zobaczysz że wszystkie te prawa nie są obowiązujące jak od dnia swego ogłoszenia. Ci co najwięcej przyznają edyktowi, powiadają że edykt pretora jest tylko rocznem prawem: a ty swój edykt szerzej niż prawo rozciągasz! Jeżeli pierwszy stycznia kładnie koniec edyktowi pretora, czemużby edykt pretora nie miał się także zaczynać od pierwszego stycznia? Kiedy nikt edyktu pretora do tego roku rozciągać nie może, w którym inny pretor nastąpi, możnaż go wstecz cofnąć do roku, w którym był inny pretor?
XLIII. Gdybyś był wydał ten edykt nie gwoli jednemu człowiekowi, lecz w myśl prawa, ostrożniejbyś go ułożył. Piszesz: «Jeśli kto kogo dziedzicem naznaczył, naznaczy». A jeżeli więcej zapisał, niżeli dziedzicowi lub dziedzicom przypada, co podług prawa Wokoniuszowego wolno uczynić temu, którego majątek nie jest oszacowany?
- ↑ Wszystkie te prawa postanowił L. Korneliusz Sylla dyktator, roku 81 przed Chr. Digest., XLVIII, 10, i w nich kary na zabójców, trucicieli, fałszerzów testamentów, fałszerzów pieniędzy.
- ↑ Lambinus zamiast ad populum, do ludu, radzi czytać ad praetorem, do pretora, i słusznie; bo do ludu należał tylko sąd o przestępstwach obrażonego majestatu, zbrodniach stanu, wszystkie zaś inne należały do pretorów.
- ↑ Pierwsze z tych praw, Atinia, de rebus furto subreptis, non usu capiendis, postanowione roku 130 przed Chr., na wniosek K. Atyninsza Labeona, położyło zasadę przyjętą później w prawodawstwie wszystkich narodów, że niemasz przedawnienia mogącego nadać prawo do posiadania ukradzionych rzeczy. Drugie Furia albo Fusia, de testamentis, zakazywało przyjmować zapisy testamentowe przechodzące tysiąc assów pod karą w czwórnasób przyjętą summę przewyższającą, ścieśniając w tem prawo XII Tablic, które żadnej zapisom testamentowym nie kładło granicy: ut quisque legasset suae rei, ita jus esto.
