wość obwiniam i do sądu pociągam. Jeżeli chcecie rzucić podejrzenie, że ten zarzut ściąga się do wielu osób i do wielu prowincyj, nie ulęknę się waszej obrony, ale wszystkich prowincyj obrońcą się oświadczę. Albowiem mówię, i głośno mówię: Gdziekolwiek tak czyniono, źle czyniono: ktokolwiek to czynił, godzien kary.
XCIV. Przez bogów nieśmiertelnych! przewidujcie, sędziowie, i przeglądajcie myślą co po wyroku waszym nastąpić może. Wielu tym sposobem wycisnęło ogromne summy od gmin i rolników pomimo ich woli pod pozorem komory (nie mam nikogo na celu, jedno Werresa; ale przyznaję wam i pozwalam na to, że wielu takich było): widzicie rzecz tę w tym człowieku przed sąd wytoczoną. Go możecie uczynić? Będąc sędziami o wydarte i wyciśnięte pieniądze, ażali możecie tak ogromne wydarte summy zaniechać? a gdy prawo zostało postanowione dla dobra sprzymierzeńców, skarg ich nie wysłuchać? Ale i to jeszcze wam pozwalam: zaniechajcie, jeśli chcecie, co przeminęło; lecz żebyście nie zniweczyli reszty nadziei na przyszłość, i nie przywiedli wszystkich prowincyj do zguby, miejcie się na baczeniu, żebyście chciwości, która dotąd ciasnemi i ciemnemi ścieżkami chodzić zwykła, nie otworzyli powagą swego wyroku jasnej i szerokiej drogi. Bo jeżeli to pochwalicie, i osądzicie że wolno pod tym pozorem brać pieniądze, to pewnie co dotąd nikt prócz niegodziwych ludzi nie czynił, odtąd każdy, jeśli nie głupi, czynić będzie: niegodziwy, kto wbrew prawu pieniądze wymusza: głupi, kto nie bierze co wyrok sądowy brać pozwala. Zastanówcie się potem, sędziowie, jak nieograniczoną wolność wydzierania pieniędzy ludziom dacie. Jeżeli ten co trzy denary wymusił, będzie uwolniony, drugi cztery, pięć, nawet dziesięć lub dwadzieścia wymusi. Kto mu to nagani? Od jakiego stopnia bezprawia zacznie surowość sędziego jemu się opierać? Jaki będzie ten denar, który nie ma być dozwolony, od którego dopiero niesłuszność i niegodziwość oszacowania naganę ściągnie? nie summa bowiem, ale tak wysokie oszacowanie będzie przez was pochwalone; a nie możecie wyrzec, że na trzy denary wolno, na dziesięć niewolno oszacować. Odkąd tę taxę nie średnia cena zboża i życzenie rolników', ale dowolność pretora ustanowi, odtąd już sposób oszacowania nie na prawie i obowiązku, ale na dowolności i chciwości urzędników polegać będzie.
XCV. Jeżeli tedy w wyroku waszym raz przekroczycie granicę prawa i słuszności, macie wiedzieć że chciwości i nieuczciwości urzę-
