niegodny uczynek nie powinien być sądzony. Gdyby mi jaki sędzia lub uznawca powiedział: «Mogłeś rozprawić się mniej uciążliwym sposobem, łatwiejszem i łagodniejszem postępowaniem sądowem dojść swego prawa[1]: dla tego albo odmień sposób postępowania, albo nie nalegaj na mnie żebym sądził; «taki sędzia okazałby się bojaźliwszym i stronniejszym, niż odważnemu i mądremu sędziemu przystoi, bo albo chciałby mi przepisywać jak mam prawa mego dochodzić, albo przyniesionej do siebie sprawy sądzićby nie śmiał. Jeżeli pretor, który sądy stanowi, nie przepisuje powodowi jak ma czynić, zważcie jakby niesłusznie było, gdyby sędzia po wniesionej już sprawie zapytywał, jaką drogą można było, lub można jeszcze postępować, a nie jaką postąpiono. Chętniebyśmy jednak usłuchali waszej rady ze zbytniej dobroci serca pochodzącej, gdybyśmy innym sposobem prawo nasze odzyskać mogli. Ale ktoby z was w tym przypadku sądził, że należy puścić płazem gwałt przez zbrojnych ludzi dokonany, albo mógł nam wskazać łagodniejszy sposób postępowania w tej sprawie? Kiedy idzie o przewinienie, jak to przeciwnicy nasi nazywają, za które pozwać można o gwałt, czyli do sądu kryminalnego, możecież nam wyrzucać ostre postępowanie, kiedy widzicie że tu się nic innego nie stało, tylko że zaniesiono żądanie wejścia w posiadanie na mocy interdyktu[2]?
IV. Ale jeżeli bądź niebezpieczeństwo, w jakiem zostaje uczciwość naszego przeciwnika, bądź powątpiewanie sądowe skłoniło was do odłożenia wyroku, to już odjęliście sobie pierwszą przyczynę przez kilkokrotne odroczenie sądu, drugą wam dnia dzisiejszego odejmę, żebyście o naszym spornym punkcie i prawie powszechnem dłużej nie wątpili. A jeśliby się wam zdawało, że wyżej w dowodzeniu mo-
- ↑ Pretor stanowiąc sąd, przepisywał formulę sądzenia, ale strony mogły wybrać postępowanie drogą cywilną lub kryminalną. Można było działać w tej sprawie trojakim sposobem przeciw Ebucyuszowi: albo mu wytoczyć proces cywilny o zw rot pod sporem będącej włości; albo pozwać go o gwałt, injuriarum, dla tego że się gwałtu dopuścił; albo zanieść skargę na drodze kryminalnej, capitis, o zamach na życie Cecyny.
- ↑ Tak się zwało postanowienie pretora, kiedy albo powstrzymywał kogo od wdarcia się w cudzą własność, albo nakazywał wynagrodzenie szkody, albo wprowadzał w posiadanie gwałtem wyrzuconego właściciela: ne vis fiat; ut restituatur, quod vi factum est. Takie interdykta zawieszały spór między stronami aż do sądowego rozprawienia się. Instit. X, 15.
