Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 1 Mowy.djvu/605

prawa, czy twój rolnik, lub sąsiad, lub klient, lub wyzwoleniec, lub ktokolwiek bądź na twą prośbę i w twojem imieniu wypędził. Kiedy zatem w przywróceniu do dawnego stanu tego, który gwałtem wypędzony został, zasada słuszności ma tę sarnę wagę, po jej zrozumieniu nie należy bynajmniej do rzeczy jakie jest znaczenie imion i wyrazów. Będziesz musiał zarówno przywrócić mnie do posiadania, czy twój wyzwoleniec mnie wypędził, który nie sprawuje żadnego twego interesu, czy twój pełnomocnik mnie wypędził, nie żeby wszyscy byli pełnomocnikami, którzy jaki nasz interes załatwiają, lecz że to pytanie tu nie należy. Będziesz musiał zarówno przywrócić do posiadania, czy kiedy jeden lichy niewolnik wypędził, czy kiedy całe niewolnictwo wypędziło; nie żeby jeden niewolnik tyle znaczył, ile całe niewolnictwo, lecz że nie zachodzi pytanie jakim wyrazem jest co nazwane, ale o co rzecz idzie. Nadto, żeby jeszcze dalej od wyrazu odstąpić, ale ani na włos od słuszności się nie oddalić, gdyby tam żadnego niewolnika nie było, ale wszyscy byli obcy i najęci, i oni także pod imieniem twego niewolnictwa objęci będą.
 XXI. Postąpmy dalej w rozbiorze tego samego interdyktu. «Umyślnie zebranymi ludźmi.» Pozwalam ci na to, żeś ich umyślnie nie zebrał, że sami dobrowolnie się zeszli; z tem wszystkiem pewną jest rzeczą że ten zbiera umyślnie ludzi, kto ich zgromadza i zwołuje, i że zebrani w jedno miejsce są umyślnie zgromadzeni. Jeżeli nie tylko nie zostali zwołani, ale się nawet w tym celu nie zeszli, jeżeli to byli ludzie, którzy już wprzód nie dla gwałtu, ale dla uprawy roli lub pasienia bydła we włości bywać zwykli, będziesz zapewne chciał tym sposobem się usprawiedliwić, że oni nie byli umyślnie zebrani, i podług brzmienia wyrazu wygrasz sprawę za moim nawet wyrokiem; ale co do rzeczy, nie ostoisz się przed żadnym sędzią. Chcieli bowiem autorowie interdyktu, żeby się stało zadosyć uczynienie za czyn gwałtowny jakiejkolwiek gromady, nie zaś samej tylko zwołanej gromady; ale że za zwyczaj tam gdzie potrzeba gromady, ludzie bywają zbierani, dla tego o zebranych interdykt napisano. Choćby się zdawała zachodzić tu różnica w wyrazach. na jedno atoli co do rzeczy wypadnie i jedno znaczyć będzie we wszystkich podobnych sprawach, w których jedna i taż sama zasada słuszności uznaną została.
 «Albo uzbrojonymi.» Co tu powiemy? Jakich ludzi, mówiąc