wiono, jeśli zgodny wyrok z myślę Maniliusza[1] wydano. Sam bowiem Krassus broniąc sprawy w sądzie stu mężów nie mówił przeciw prawnikom, ale okazał że to czego bronił Scewola nie było prawem, i na to nie tylko wyrozumowane dowody przytoczył, ale oparł się na powadze teścia swego, Rw. Mucyusza, i wielu biegłych w prawie ludzi.
XXV. Kto myśli że należy lekceważyć prawo cywilne, ten targa węzły nie tylko sądów, ale dobra powszechnego i całego społeczeństwa. Kto zaś gani tłumaczów prawa, ten zarzucając im nieznajomość onego, czyni tylko ujmę osobom, ale nie prawu cywilnemu. Jeśli mniema że nie należy słuchać biegłych prawników, nie osoby obraża, ale prawa i ustawy wstrząsa. Powinniście tedy pomnieć na to, że o nic tak troskliwie w Rzeczypospolitej starać się nie trzeba, jak o utrzymanie prawa cywilnego; bo po zniesieniu onego, nikt nie może wiedzieć co jego, a co cudze ; nic nie pozostanie, coby wszystkich zarówno obowiązywało, i wszystkim spólne było. W innych sporach sądowych, gdzie zachodzi pytanie, czy się co stało lub nie stało, czy jakie twierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe, często zdarza się widzieć namówionego fałszywego świadka, podrobione dokumenta. Czasem pod uczciwym i podobnym do prawdy pozorem można sprawiedliwego sędziego w błąd wprowadzić, niesprawiedliwemu taką nastręczyć okazyą że, chociaż wiedząc że źle sądzi źle osądził, zdawać się będzie że się oparł na świadectwie lub na dokumencie. W prawie cywilnem nic się podobnego nie zdarza, sędziowie: niemasz tu ani fałszywych dokumentów, ani świadków fałszywych; przemożność nawet niektórych osób panująca w Rzeczypospolitej umilknąć tu musi; nie wie co tu począć, jak sędziego nagabnąć, jak nawet palec na niego zakrzywić. Ho człowiek nie bardzo skrupulatny, ale wielki wpływ mający, może powiedzieć sędziemu: «osądź że to się stało, albo się nigdy nie stało, że nawet na myśl nie przyszło; wierz temu świadkowi, uznaj te dokumenta.» Ale tego nie może powiedzieć: «wydaj wyrok, że komu po
- ↑ Maniusz Maniliusz, stawny prawnik, którego naukę i cnotę wychwala Cycero, de Oratore, III, 33, został konsulem roku 149 przed Chr. Dwaj nie mniej stawni prawnicy byli Kw. Mucyusz Scewola augur, i drugi tegoż nazwiska najwyższy kaptan. L. Krassus bronił sprawy Maniusza Kuriusza w sądzie stu mężów przeciw Scewoli najwyższemu kaptanowi, opierając się na zdaniu Scewoli augura, swego teścia.
