strachem ludzi i z tak nieprzyzwoitem domaganiem się przywiodła, zgadnąć nie mogę[1].» Nie dał także do ogłoszenia swych listów Azyniusz Pollio, który w nich obiecuje Cyceronowi, że będzie zawsze nieprzyjacielem tyranów, że jest gotów walczyć o uwolnienie siebie i Rzeczypospolitej z jarzma niewoli, że jej upadku przeżyć nie chce[2].
Ale kto, kiedy i jak zebrał i wydał listy Cycerona do przyjaciół, i ich do Cycerona? Żaden autor starożytny nie wymienia nazwiska wydawcy, z późniejszych jedni domyślają się, że Tyro, wyzwoleniec Cycerona, drudzy, że Attykus był ich wydawcą, ale ani o jednym ani o drugim niema pewnego dowodu. Przeciw mniemaniu, że Tyro był ich wydawcą, to najwięcej mówi, że ten zbiór jest bardzo nieporządny, że w takim nieporządku nie wydałby tych listów tak pilny i staranny jak Tyro człowiek. Krzywdzi ten, powiada Paweł Manucyusz[3], Tyrona, kto mu przypisuje zbiór tak nieporządny. I w rzeczy samej, gdyby on był tych listów wydawcą, ułożyłby w lepszym porządku przynajmniej xięgę szesnastą zawierającą między innemi listy Cycerona do niego, a w tej właśnie xiędze największy nieład, największe zamieszanie panuje.
Xięgi listów do przyjaciół nazwane są od imienia osoby, do której pierwszy list jest napisany: i tak xięga pierwsza jest pod imieniem Lentula, ale do niej przyplątał się ostatni list Waleriusza prawnika; druga pod imie-
